Νέος γύρος αποσταθεροποίησης της τουρκικής οικονομίας

Του Δημήτρη Καζάκη

Νέος γύρος αντίμετρων της κυβέρνησης Τραμπ εναντίον της Τουρκίας, μετά την άρνησή της να απελευθερώσει τον Αμερικανό πολίτη και πάστορα Άντριου Μπράνσον. Νέα πτώση της τουρκικής λίρας μετά από μια πρόσκαιρη βελτίωση. Φανταστείτε λοιπόν τι παραχωρήσεις έχει αποδεχθεί η ελληνική κυβέρνηση έναντι της Τουρκίας προκειμένου να της κάνει πεσκέσι ο Σουλτάνος ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο τους δυο Έλληνες στρατιωτικούς, τους οποίους κρατούσε ομήρους για σχεδόν 6 μήνες.

Κι όχι μόνο απέναντι στο Σουλτάνο. Μόλις πριν δύο μέρες η Αθήνα και το Βερολίνο οριστικοποίησαν το βράδυ της 16ης Αυγούστου κι ενώ οι φιέστες για την επιστροφή των δυο στρατιωτικών βρίσκονταν στο απόγειό τους, τη διμερή συμφωνία για τις επαναπροωθήσεις προσφύγων που έχουν καταγραφεί στη βάση δεδομένων Eurodac στην Ελλάδα, δήλωσε στην ενημέρωση συντακτών στην γερμανική πρωτεύουσα η εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών Ελεονόρε Πέτερμαν.

Είναι η δεύτερη μετά την ανάλογη συμφωνία της Γερμανίας με την Ισπανία πριν μια εβδομάδα, που αφορά πρόσφυγες. Δηλαδή ανθρώπους που χρήζουν προστασίας σύμφωνα με τα διεθνώς προβλεπόμενα. Οι συμφωνίες αυτές υποβιβάζουν τους πρόσφυγες στο καθεστώς του λαθρομετανάστη με σκοπό να εγκλωβιστούν χωρίς νόμιμα χαρτιά στις «χώρες υποδοχής» με σκοπό τη δημιουργία στρατού προσφύγων προς πάσα χρήση.

Και μόνο η σκέψη για το τι έχει συμφωνηθεί στο παρασκήνιο οφείλει να τρομάζει κάθε σκεπτόμενο και υπεύθυνο πολίτη αυτής της χώρας. Οι υπόλοιποι, δηλαδή ο κατιμάς των μικροαστών κρετίνων, ας βράζουν στην ηλιθιότητα της μίζερης ζωής τους. Στο κάτω-κάτω πάνω τους έχουν θρονιαστεί για τα καλά οι δήμιοι αυτού του λαού και της πατρίδας του.

Από τη μεριά της, η κυβέρνηση Τραμπ χρησιμοποιεί ως άλλοθι την κράτηση του εν λόγω πάστορα για να ένα ακόμη παιχνίδι επιβεβαίωσης της παγκόσμιας ηγεμονίας του δολαρίου και κατά προέκταση των ΗΠΑ. Η επίθεση εναντίον της τουρκικής οικονομίας γενικεύθηκε από τη στιγμή που δυο από τρεις «οίκους ανοχής» των παγκόσμιων χρηματαγορών, η Moody’s και η S&P, υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Τουρκίας.Η υποβάθμιση αυτή δείχνει ότι η πίεση των κερδοσκόπων του δολαρίου εναντίον της Τουρκίας μεταφέρεται στις εξωτερικές δανειακές ανάγκες της. Η τιμή στη δευτερογενή αγορά του τουρκικού δεκαετούς κρατικού ομολόγου εκτοξεύτηκε. Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω διάγραμμα.

Η πίεση όμως δεν ασκείται τόσο στον κρατικό δανεισμό της Τουρκίας από το εξωτερικό, ο οποίος έχει γίνει από το 2017 σχεδόν απαγορευτικός, αλλά κυρίως στον ιδιωτικό τομέα της τουρκικής οικονομίας, ο οποίος στηρίζεται σημαντικά στον εξωτερικό δανεισμό.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, ο ιδιωτικός τομέας της χώρας θα πρέπει από τον Σεπτέμβριο έως τον Δεκέμβριο φέτος να αναχρηματοδοτήσει δάνεια από το εξωτερικό ύψους 26,8 δις δολαρίων. Από αυτά 19,9 δις δολάρια είναι μακροπρόθεσμα και τα υπόλοιπα βραχυχρόνια.

Με την τουρκική λίρα να έχει χάσει σε ετήσια βάση έως τις 17 Αυγούστου πάνω από 66% έναντι του δολαρίου, πάνω από 62% έναντι του ευρώ και σχεδόν 65% έναντι της βρετανικής λίρας, το κόστος της αναχρηματοδότησης καθίσταται σχεδόν απαγορευτικό. Ιδίως για τις τράπεζες, οι οποίες έως το τέλος του 2018 καλούνται να αναχρηματοδοτήσουν πάνω από τα 18,6 δις δολάρια ήτοι το 70% του συνολικού μακροπρόθεσμου και βραχυχρόνιου εξωτερικού χρέους του ιδιωτικού τομέα της Τουρκίας.

Υπό συνθήκες υποτιμητικής κερδοσκοπίας εναντίον της τουρκικής λίρας, αλλά και σε βάρος των τουρκικών τίτλων χρέους, η αναχρηματοδότηση αυτή του εξωτερικού χρέους του ιδιωτικού τομέα της Τουρκίας θα συρρικνώσει σημαντικά τα συνολικά συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας. Όχι όμως σε τέτοιο επίπεδο ώστε να κινδυνεύσει άμεσα το εξωτερικό της ισοζύγιο. Εκτός κι αν προκληθεί χρηματιστικός πανικός εναντίον της Τουρκίας κυρίως από του κατόχους καταθέσεων σε ξένο συνάλλαγμα στις τουρκικές τράπεζες.

Να γιατί ο Ερντογάν καλεί από τις πρώτες ημέρες τους κατόχους συναλλάγματος στις τράπεζες να το μετατρέψουν σε τουρκικές λίρες. Και ναι μεν εμφανίζονται βίντεο που δείχνουν τούρκους πολίτες να καίνε δολάρια, ή να σπάνε iphones, αλλά οι καταθετικοί λογαριασμοί σε δολάρια δεν ανήκουν σε απλούς Τούρκους πολίτες. Αφορούν κυρίως στην επιχειρηματική ελίτ της χώρας και μια μεσαία τάξη, που συνήθισε όλα τα προηγούμενα χρόνια να πλουτίζει χωρίς πολιτικά και οικονομικά ρίσκα, δημιουργώντας τεράστια αποθεματικά σε δολάρια. Και μάλιστα tax-free, δηλαδή χωρίς ουσιαστική φορολογία.

Η Τουρκία έμεινε όρθια όταν το σύνολο των άλλων χωρών των Βαλκανίων και της γύρω περιοχής κατέρρεαν. Η επιλογή της Ελλάδας τη δεκαετία του 1990 να εγκλωβιστεί στην ΕΕ και μια δεκαετία αργότερα να εγκαταλείψει το νόμισμά της, έδωσε την ιστορική ευκαιρία στην Τουρκία να ξεχωρίσει και να μετατραπεί ουσιαστικά σε περιφερειακή οικονομική υπερδύναμη έναντι των γειτόνων της.


Η Τουρκία το πέτυχε αυτό μέσα από το άνοιγμα της οικονομίας της σε κάθε λογής κερδοσκοπικά κεφάλαια από το εξωτερικό, τα οποία αναζητούσαν διεξόδους τοποθέτησης στην ταχύτερα ανερχόμενη οικονομία της περιοχής με πρόσβαση προς όλες τις κατευθύνσεις. Έτσι η Τουρκία μετατράπηκε σε μια οικονομία μεταπρατικής κίνησης κεφαλαίου από και προς το εξωτερικό.

Μόνο που όλη αυτή η οικονομική άνοδος ήταν και παραμένει σαθρή. Στηρίχθηκε όχι σε μια ανθούσα εσωτερική αγορά με κινητήρια δύναμη τη παραγωγή πραγματικών εισοδημάτων με την άνοδο της παραγωγικότητας και των αμοιβών της εργασίας, αλλά στη λεγόμενη «εξωστρέφεια», η οποία θεμελιώνεται στην εξάρτηση από το εξωτερικό και τη διαπλοκή με το ξένο κεφάλαιο. Το αποτέλεσμα είναι η εκτίναξη των ιδιωτικών εξωτερικών χρεών, κυρίως των τουρκικών τραπεζών και επιχειρήσεων.

Από που προέρχεται ο εξωτερικός δανεισμός του ιδιωτικού τομέα της Τουρκίας; Ο πίνακας εμφανίζει την καταγωγή των μακροπρόθεσμων δανείων ανά χώρα πιστωτή, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, το 2ο τρίμηνο του 2018. Συνολικά ο ιδιωτικός τομέας της τουρκική οικονομίας (τράπεζες και επιχειρήσεις) έχουν υπόλοιπα μακροπρόθεσμων δανείων ύψους 221,7 δις δολάρια. Μαζί με τα 19,1 δις δολάρια βραχυχρόνια χρέη, ο ιδιωτικός τομέας της Τουρκίας χρωστά στο εξωτερικό κοντά στα 241 δις δολάρια.

Από τα μακροπρόθεσμα δάνεια τα 73,8 δις δολάρια προέρχονται από τις χώρες της Ευρωζώνης με πρώτη τη Γερμανία. Περίπου 21 δις δολάρια προέρχονται από το Μπαχρέιν και τα Αραβικά Εμιράτα και γύρω στα 1,7 δις δολάρια από το Κουβέιτ. Από τα νησιά Καϋμάν προέρχονται τα 4,7 δις δολάρια, και από τη Βρετανία άλλα 29,6 δις δολάρια. Ενώ τουρκικά ομόλογα στο εξωτερικό τρέχουσας αξίας 41,9 δις δολάρια. Από τις ΗΠΑ προέρχονται τα 19,9 δις δολάρια.

Τι προσπαθούν να πετύχουν οι ΗΠΑ; Κάτι πολύ απλό. Να εξαναγκάσουν αφενός σε μαζική εκποίηση των τουρκικών ομολόγων και να εκτινάξουν τα κόστη δανεισμού. Αφετέρου να στερήσουν από την τουρκική οικονομία το διαθέσιμο συνάλλαγμα μέσα από έναν καταθετικό πανικό.

Το Σάββατο, 11/8, μιλώντας στη βορειοανατολική επαρχία Rize, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι τα δολάρια, το ευρώ και ο χρυσός είναι τώρα «οι σφαίρες, οι οβίδες και οι πύραυλοι του οικονομικού πολέμου που διεξάγεται εναντίον της χώρας μας». Κι έχει δίκιο, διότι η τουρκική λίρα δέχεται μια πρωτοφανή από το 2005 που εισήχθη ως «νέα τουρκική λίρα» κερδοσκοπική επίθεση με σκοπό την δραστική υποτίμησή της.

Η νέα έκδοση της τουρκικής λίρας δημιουργήθηκε το 2005, αφού η αξία της παλιάς έπεσε σε δραστικά χαμηλά επίπεδα. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2003, η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας ψήφισε ένα νόμο που επέτρεπε τη διαγραφή έξι μηδενικών από το νόμισμα και τη δημιουργία της νέας λίρας. Εισήχθη την 1η Ιανουαρίου 2005, αντικαθιστώντας την προηγούμενη λίρα (η οποία παρέμεινε σε ισχύ έως τα τέλη του 2005) με αναλογία 1 νέα λίρα = 1.000.000 παλαιές λίρες.

Όμως, η τουρκική οικονομία στηρίζεται στην εισροή ξένων μετρητών που αναζητούν βραχυπρόθεσμα κέρδη, καθιστώντας τη λίρα ευάλωτη σε κάθε λογής υποτιμητικές κερδοσκοπίες από το εξωτερικό. Οι καταθέσεις δε σε ξένο συνάλλαγμα στην Τουρκία ανέρχονται στα 158,6 δις δολάρια από 170 δις δολάρια που ήταν τον Φεβρουάριο φέτος. Το ύψος αυτών των καταθέσεων έπεσαν δραστικά τις τελευταίες ημέρες, λόγω της κερδοσκοπικής επίθεσης, αλλά και της παρέμβασης της κεντρικής τράπεζας προκειμένου να ανακόψει την πτώση της τουρκική λίρας.

Αν δημιουργηθεί πανικός ανάληψης καταθέσεων, πώς θα μπορέσει η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας να ανταπεξέλθει με συναλλαγματικά διαθέσιμα γύρω στα 102 δις δολάρια; Ιδίως όταν οι υποχρεώσεις αναχρηματοδότησης του χρέους των τραπεζών και των επιχειρήσεων, δηλαδή του ιδιωτικού τομέα, της Τουρκίας για το 2019 ανέρχονται στα 69,6 δις δολάρια. Μακροπρόθεσμα και βραχυχρόνια. Εκ των οποίων 44,5 δις δολάρια αφορούν στην αναχρηματοδότηση του χρέους των ιδιωτικών τραπεζών της Τουρκίας.

Είναι σίγουρο λοιπόν ότι η πίεση στην Τουρκία από τις ΗΠΑ θα συνεχιστεί και θα ενταθεί. Ξέρουν πολύ καλά ποια είναι η αχείλιος πτέρνα της Τουρκίας και θα συνεχίζουν να πιέζουν έως ότου η Τουρκία αναγκαστεί να καταφύγει στο ΔΝΤ. Ή σε ένα ειδικό μηχανισμό δημοσιονομικού ελέγχου σε συνεργασία της ΕΕ με το ΔΝΤ. Κάτι που βρίσκεται ήδη στο τραπέζι των συζητήσεων της συνάντησης Μέρκελ-Ερντογάν στις 28 Σεπτεμβρίου στο Βερολίνο.

Το γεγονός ότι η οικονομία της Τουρκίας στερείται βάθους, δηλαδή δεν μπορεί να στηριχθεί στην εσωτερική ζήτηση με βάση τα πραγματικά εισοδήματα του πληθυσμού, λόγω της φτώχειας, της υψηλής ανεργίας (άνω του 10% επίσημα) και του ιδιαιτέρως χαμηλού μεροκάματου, που παραμένει εδώ και μια δεκαετία γύρω στα 400 δολάρια το μήνα, αλλά και η μετατροπή του καθεστώτος Ερντογάν σε μορφή «συνταγματικής δικτατορίας» εναντίον της κοινωνικοπολιτικής αντίστασης του λαού, προδικάζει την κατάληξη. Η επίσημη Τουρκία αργά η γρήγορα θα ενδώσει. Δεν πρόκειται να καταρρεύσει όπως λένε οι εντεταλμένοι της δημοσιογραφίας, αλλά θα ενδώσει σε κάποια μορφή διεθνούς ελέγχου είτε απευθείας στο ΔΝΤ, είτε σε ένα ιδιότυπο καθεστώς με τη συμμετοχή και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπόλοιπα μακροπρόθεσμων δανείων από το εξωτερικό για τον ιδιωτικό τομέα – ανά χώρα πιστωτή (δολάρια ΗΠΑ) – 2ο Τρίμηνο 2018

ΧΩΡΑ ΠΙΣΤΩΤΗ 221.715.080.471

ΕΥΡΩΠΗ 110.731.471.056

Βέλγιο 3.692.990.270
Γερμανία 22.102.713.946

Ιρλανδία 1.865.343.327
Ελλάδα 918.495.850
Ισπανία 1.825.176.494
Γαλλία 7.714.325.619
Ιταλία 3.312.575.601
Λουξεμβούργο 8.173.075.781
Ολλανδία 13.842.974.960
Αυστρία 7.168.210.201
Μάλτα 3.082.860.810
Φιλανδία 63.963.541

ΣΥΝΟΛΟ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ 73.762.706.401

Δανία 1.038.083.073
Σουηδία 540.093.293
Βρετανία 29.581.529.717
Νορβηγία 50.200.507
Ελβετία 2.705.781.150
Τζέρσεϊ 115.680
Ρωσία 1.483.612.921

Κατεχόμενα Κύπρου 123.748.498

Άλλες Ευρωπαϊκές χώρες 1.445.599.816

ΑΦΡΙΚΗ 209.624.282

Νότια Αφρική 9.372.698
Άλλες αφρικανικές χώρες 200.251.585


ΑΜΕΡΙΚΗ 26.084.516.484

Καναδάς 1.330.637.731
ΗΠΑ 19.864.158.420
Μπαχάμες 46.671.138
Νησιά Καϋμάν 4.719.547.492
Ολλανδικές Αντίλλες 628.100
Άλλες αμερικανικές χώρες 122.873.603

ΑΣΙΑ 42.721.107.822

Μπαχρέιν 10.719.837.918
Κουβέιτ 1.717.565.592
Σαουδική Αραβία 895.424.147
Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα 9.762.380.263

ΑΡΑΒΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ 23.095.207.919

Αζερμπαϊτζάν 2.066.831.268
Κίνα 4.305.346.700
Χονγκ Κονγκ 114.259.028
Ιαπωνία 6.161.241.652
Καζακστάν 88.720.817
Νότια Κορέα 1.727.880.403
Σιγκαπούρη 1.154.455.652
Άλλες ασιατικές χώρες 4.007.164.382

ΩΚΕΑΝΙΑ 40.688.312

Αυστραλία 22.708.526
Άλλες 17.979.786
Κάτοχοι ομολόγων στο εξωτερικό 41.927.672.514

ΠΗΓΗ: Τράπεζα της Τουρκίας

Ο Δημήτρης Καζάκης είναι Πρόεδρος του Ε.ΠΑ.Μ.


Πηγή: https://www.epamhellas.gr