1821-2015: Υποτέλεια ή αξιοπρέπεια

του Γιάννη Μάρκοβιτς

H κήρυξη της Επανάστασης του 1821, μέσα από μια διαζευκτική πρόταση προσπάθησε να συνοψίσει ένα βασικό αίτημα, μια κυρίαρχη διεκδίκηση των επαναστατών: «Ελευθερία ή θάνατος». Η Επανάσταση ήταν απόρροια γεγονότων και ανατροπών, τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και στον ευρωπαϊκό. Ήταν η διάχυση του Διαφωτισμού, που αμφισβητούσε βασιλείες, αυτοκρατορίες και τους εκ θεού προερχόμενους ηγεμόνες (σε αυτές συγκαταλεγόταν ο Σουλτάνος), ενώ λίγα χρόνια πριν, ήταν η Γαλλική Επανάσταση (1789), στη συνέχεια η ωρίμανσή της και οι εξελίξεις με τους...
Ναπολεόντειους αγώνες και πριν από αυτήν, ήταν η Αμερικάνικη Επανάσταση (1775-1783). Και δύο επαναστάσεις ήταν ενάντια στον φεουδαρχισμό, τη βασιλεία και την αποικιοκρατία. Πέραν αυτών, η βιομηχανική επανάσταση, η αστικοποίηση της κοινωνίας, η σταδιακή ανάπτυξη του εμπορίου, ήταν εξελίξεις που δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστους όσους ταξίδευαν, εμπορεύονταν και είχαν τη δυνατότητα να μαθαίνουν τι γίνεται πέραν του ελλαδικού χώρου.

Η επανάσταση γίνεται για να απελευθερωθούν αυτοί που οι κατακτημένοι, οι οποίοι είναι υποτελείς στους Οθωμανούς. Επαναστατούν για να φτιάξουν το δικό τους έθνος, καθώς ποτέ δεν ανέχτηκαν την κατάκτηση.

Χαρακτηριστικά ο Μακρυγιάννης βάζει στο στόμα του σουλτάνο τα λόγια: «Δεν παραδοθήκατε, αλλά κατακτηθήκατε, γι’ αυτό σας βάζω στον ζυγό». Πριν από την κήρυξη της Επανάστασης, ο Ρήγας σπέρνει τον σπόρο της ελευθερίας. Η επανάσταση εκτός του ότι στοχεύει στον κατακτητή. είναι και ενάντια στους προύχοντες και τους κοτζαμπάσηδες. Οι κοτζαμπάσηδες δεν αισθάνονται τον οθωμανικό ζυγό, τα προνόμια που τους έχουν παραχωρηθεί από τον Σουλτάνο είναι αρκετά και έχουν την απαραίτητη εξουσία και επιβολή έναντι των άκληρων και των φτωχών, ώστε να τους εκμεταλλεύονται όσο το δυνατόν περισσότερο. Η υποτέλεια του φτωχού και εξαθλιωμένου πληθυσμού είναι διπλή: στον οθωμανό κατακτητή και στον ομοεθνή προεστό και κοτζαμπάση. Σύμφωνα με τον Άγγλο ιστορικό Φίνλεϋ, «οι προεστοί της Ελλάδας αποτελούσαν το υποκατάστατο μιας αριστοκρατίας. Η προστασία της Οθωμανικής κυβερνήσεως βαθμιαία δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων».

Η προετοιμασία της Επανάστασης γίνεται χρόνια πριν: Κοραής, Ρήγας («όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»), Ανώνυμος της Ελληνικής Νομαρχίας και στη συνέχεια, Φιλική Εταιρεία. Στόχος των επαναστατικών κειμένων είναι το ελληνικό εθνικό ανεξάρτητο κράτος και η ελευθερία του λαού. Αυτοί που επαναστατούν αντιδρούν στην υποτέλεια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ότι ήταν υποτελείς και όχι σκλάβοι σήμαινε ότι παραχωρούνταν από τους Οθωμανούς ορισμένα δικαιώματα. Προϋπόθεση ήταν οι υποτελείς να αποδέχονταν την οθωμανική κυριαρχία και να το αποδείκνυαν πληρώνοντας φόρους. Πρωτίστως το χαράτσι (αυτός ο φόρος δήλωνε ότι οι ραγιάδες ήταν υποτελείς και πληρώνοντάς το εξασφάλιζαν τη ζωή τους) και στη συνέχεια τους υπόλοιπους φόρους (παραγωγής και εμπορίου). Εφόσον δεν αντιστέκονταν στους κατακτητές, τότε οι Οθωμανοί τους παραχωρούσαν τρία ανακλητά προνόμια: (α) τη διατήρηση της πίστης και των κληρικών τους, (β) τη διατήρηση της τοπικής κοινωνικής ιεραρχίας (προεστοί και κοτζαμπάσηδες) και (γ) γη για τους καλλιεργητές, βοσκήσιμη γη για τους ποιμένες και συντεχνίες στις πόλεις. Οι Φιλικοί δεν δέχονται αυτή την υποτέλεια και προετοιμάζουν την Επανάσταση. Ένας από τους Αποστόλους της Φιλικής Εταιρείας, ο Παπαφλέσσας, σε επιστολή του έναν μήνα πριν από την κήρυξη της Επανάστασης αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι φρόνιμοι πρότερον σκέφτονται ταύτα και ύστερον αποφασίζουν και εις τας αποφάσεις μένουν σταθεροί… φίλε ο καιρός παρέρχεται και δεν προσμένει την ιδικήν μου και ιδικήν σου αργοπορίαν. .. Εις τα κλουμπιά δεν γίνονται άνδρες ούτε εις τα ταντούρια...».

Η Επανάσταση του 1821 έδιωξε την υποτέλεια, δίνοντας την ελευθερία – μιαν ελευθερία που δεν ήταν χωρίς τραύματα και διχόνοιες. Μη λησμονούμε τους εμφυλίους του 1823-1825 και του 1827 (ο Κολοκοτρώνης προειδοποιεί τους «προσκυνημένους» ότι αν δεν υπακούσουν στην Επανάσταση και τις ελληνικές αρχές, τότε «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους»). Η Επανάσταση του 1821 κατάφερε να δώσει στον λαό την χαμένη -και λόγω των πολλών αιώνων που είχαν περάσει, ξεχασμένη- αξιοπρέπεια. Η Επανάσταση δεν απελευθέρωσε μόνο τον λαό από τον Οθωμανό κατακτητή, αλλά του έδωσε αξιοπρέπεια, να ορίζει «τα του οίκου του», την τύχη, τη ζωή του. Ο αγώνας κατήργησε το χαράτσι, αλλά και τον ατιμωτικό όρο «ραγιάς» (λέξη περιφρονητική, που είχε την έννοια του σκλάβου.).

Τα χρόνια πέρασαν, αποκτήσαμε ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία (πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος και περνώντας μέσα από φωτιά και αντάρα), φτάνοντας σήμερα για να μπορούμε να αναλογιστούμε πόσο σοφά ήταν τα λόγια του Γέρου του Μοριά, «το Γένος μας και άλλες φορές σταυρώθηκε, αλλά ιδού ζώμεν». Τα παραπάνω λόγια μας υπενθυμίζουν ότι όσο και εάν η μνήμη της Επανάστασης του 1821 δέχεται πολλές και ποικίλες ερμηνείες και υπόκειται σε αντιπαραθέσεις στα σημερινά χρόνια, είναι γιατί η ιστορική μνήμη είναι ασύμφορη και αναζωογονητική. Είναι ασύμφορη για όσους συμβιβάστηκαν και υποτάχθηκαν στις νέες εξουσίες και στους κατακτητές. Είναι αναζωογονητική για αυτούς που συνεχίζουν να αγωνίζονται για ένα καλύτερο παρόν και ένα αξιοπρεπέστερο μέλλον. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο αγώνας, του λαού είναι η αγωνία για το αύριο. Ένα αύριο που δεν μπορεί να είναι στατικό και δεδομένο. Είναι σημαντικό να κρατήσουμε τα λόγια του Μακρυγιάννη: «Λευτερωθήκαμεν από τους Τούρκους και σκλαβωθήκαμεν εις ανθρώπους κακορίζικους, όπου ήταν η ακαθαρσία της Ευρώπης». Ας μην αφήσουμε να συμβεί αυτό που είχε διαπιστώσει να εξελίσσεται ο Μακρυγιάννης. Σε μεγάλο βαθμό στο χέρι μας είναι, όπως η Επανάσταση του 1821 ήταν στο χέρι των προγόνων μας.

από το «tvxs.gr»