Για τον συμμετοχικό προϋπολογισμό στη διοίκηση των πόλεων

Του Όμηρου Ταχμαζίδη 

Η πολιτική οφείλει να είναι συγκεκριμένη και επί συγκεκριμένων θεμάτων των οποίων η επίλυση να επιδιώκεται με ορίζοντα τη διαμόρφωση μιας ισχυρής δημοκρατίας. 

Βασική αρχή κάθε ισχυρής δημοκρατίας, πέρα από την ενίσχυση των θεσμών της, είναι ο κυριαρχικός ρόλος του λαϊκού παράγοντα στη διαμόρφωση και την εκτέλεση ενός πολιτικού προγράμματος. 

Επί του συγκεκριμένου της ιστορικής συγκυρίας και μεθερμηνευόμενο πολιτικώς το λεχθέν θα σήμαινε ότι: η άνοδος στο προσκήνιο του λαϊκού παράγοντα είναι η πρώτη προϋπόθεση για την έξοδο από την «κρίση» στην κατεύθυνση της ηθικής και οικονομικής ανόρθωσης της χώρας. 

Επείγει η αλλαγή υποδείγματος στην τρέχουσα πολιτική πράξη και υπό αυτό το πρίσμα θέλω να αναφερθώ στην Τοπική Αυτοδιοίκηση: και θα αναφερθώ εισάγοντας στη δημόσια συζήτηση το ζήτημα της «ρεαλιστικής ουτοπίας του συμμετοχικού προϋπολογισμού» ως συγκεκριμένη απάντηση της πολιτικής στην μικροκλίμακα  της καθημερινότητας. 

Στις συνθήκες της κρίσης, στις πιέσεις της διεθνοποιημένης οικονομίας και με δεδομένο τον σύνθετο χαρακτήρα και την πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών, η αποτελεσματική απόκριση στις προκλήσεις της λεγόμενης  παγκοσμιοποίησης διασφαλίζεται, μεταξύ άλλων, και με τη διεύρυνση της δημοκρατίας στην κλίμακα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 

Κάθε προσπάθεια διεύρυνσης της δημοκρατίας σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Τ.Α.) προσκρούει στις αντιρρήσεις και τις αντιδράσεις των θιασωτών αυταρχικών πατερναλιστικών υποδειγμάτων λειτουργίας και φυσικά από τους υποστηρικτές – κυρίως αυτούς – διαφόρων νεοφιλελεύθερων ιδεοληψιών. 

Σήμερα τα διάφορα εγχειρήματα ιδιωτικής χρηματοδότησης των λειτουργιών της Τ.Α. αμφισβητούνται σφόδρα, διότι θεωρούνται ότι ενέχουν έναν πολύ  υψηλό δείκτη οικονομικής διακινδύνευσης και γι΄ αυτό αποκαλούνται ενδεικτικά ως «αυτοδιοικητικά εργαλεία χρηματοδότησης με προγραμματισμένη καταβαράθρωση» (χορηγίες: Coca Cola κλπ).  

Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός ή προϋπολογισμός των πολιτών φέρνει τους ίδιους τους πολίτες στο επίκεντρο των αποφάσεων και της πολιτικής διαδικασίας. Είναι μια ελπιδοφόρα και αποτελεσματική πρακτική στις συνθήκες της κρίσης. Ο «συμμετοχικός προϋπολογισμός» συμβάλλει στην επίλυση προβλημάτων και εμφυσά στους πολίτες την ελπίδα ότι μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον τους και τη ζωή τους. 

Τα πρώτα σπέρματα δημοκρατικής συγκρότησης του συμμετοχικού προϋπολογισμού εμφανίσθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στο Porto Alegre  της Βραζιλίας. 

Το υπόδειγμα του Porto Allegre χαρακτηρίζεται από τρία στοιχεία, τα οποία είναι αλληλένδετα μεταξύ τους: τη δημοκρατία της βάσης (συνεδριάσεις των πολιτών στις γειτονιές), την κοινωνική δικαιοσύνη (εδώ το κλειδί βρίσκεται στη διανομή των πόρων μέσω της χρηματοδότησης των κοινοτήτων και του τομέα υποδομών) και τον δημοκρατικό έλεγχο (τον οποίο ασκούν φυσικά το δημοτικό συμβούλιο και οι πολίτες). 

Στη συνέχεια την τροχιά “Από το Porto Alegre προς την Ευρώπη” , όπως «υποστηρίζει» και  ο τίτλος ενός βιβλίου, ακολούθησε η εφαρμογή διαφόρων μορφών του συμμετοχικού προϋπολογισμού σε «κοινότητες» ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. 

Το υπόδειγμα παρουσιάζει αποτελέσματα και οι πολιτικοί επιστήμονες διερωτώνται εάν ο «συμμετοχικός προϋπολογισμός στην Ευρώπη», ο οποίος κινείται ανάμεσα
στη «συμμετοχική δημοκρατία, τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών και την κοινωνική δικαιοσύνη», είναι μια ρεαλιστική ουτοπία. 

Μια άλλη εκδοχή του συμμετοχικού προϋπολογισμού έρχεται από την Νέα Ζηλανδία και εδώ επικεντρώνεται η προσοχή των κοινωνικών δραστών στον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών της πόλης (δήμου) [όπως επίσης και στη Βόρεια Ευρώπη]. 

Σε αυτές τις περιπτώσεις η διοίκηση της πόλης [δήμου] και η κεντρική εξουσία υπολογίζουν στην ανταλλαγή απόψεων και ιδεών με τους πολίτες για τη λειτουργία της «τοπικής δημοκρατίας στους καιρούς της παγκοσμιοποίησης» στο πλαίσιο μιας «κοινότητας αλληλεγγύης». 

Η διαδικασία του συμμετοχικού προϋπολογισμού ακολουθεί μια κυκλική πορεία σε τρεις φάσεις: η πρώτη αφορά την πληροφόρηση των πολιτών, η δεύτερη τη συζήτηση περί των θεμάτων και των οικονομικών δυνατοτήτων του προϋπολογισμού και η τρίτη αφορά τον απολογισμό της διοίκησης της πόλης [δήμου] απέναντι στους πολίτες. 

Το συγκεκριμένο υπόδειγμα εμφορείται από την ιδέα μιας πρακτικής «από τους πολίτες στην κοινότητα αλληλεγγύης». 

Στην ελληνική περίπτωση ο «συμμετοχικός προϋπολογισμός» είναι η μόνη ελπιδοφόρα απόκριση απέναντι στα αποτελέσματα της πολιτικής των Μνημονίων: ο «προϋπολογισμός των πολιτών» μπορεί να αποτελέσει ένα από τα εφαλτήρια για την αναστροφή του κλίματος απόγνωσης και δυσπιστίας των πολιτών απέναντι στο γενικό πολιτικό γίγνεσθαι της συγκυρίας: γιατί μόνο ο προϋπολογισμός των πολιτών μπορεί να μετατρέψει τις καταρρέουσες ελληνικές πόλεις σε «κοινότητες αλληλεγγύης». 

Κάθε μεγάλη πολιτική είναι μια υπόσχεση μέλλοντος, ένα όραμα. 

Στην παρούσα φάση θα αρκούσαν να διατυπωθούν με σαφήνεια οι μακροπρόθεσμες στοχεύσεις μιας νέας πολιτικής υπόσχεσης: και αυτές δεν μπορούν παρά να νοηθούν ως καθολική επιστροφή στην οραματική διάσταση της πολιτικής, στη «μεγάλη πολιτική» – στη διαρκή ενάσκηση στην ελπίδα. 

Ο «συμμετοχικός προϋπολογισμός» των πόλεων [δήμων] είναι μια διαρκής συγκεκριμένη και αποτελεσματική ενάσκηση στην ελπίδα: μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες οι πολίτες μαθαίνουν να ελπίζουν. 

Επιστρέφω στην αρχή του άρθρου: ο άνθρωπος μπορεί να εξατομικευθεί μόνο μέσα στην κοινωνία- η νεοφιλελεύθερη δυστοπία προσπάθησε να δημιουργήσει από την ανθρώπινη σχέση μια ανώνυμη εταιρεία -«Εγώ Α.Ε.»-  που θα ανταγωνίζεται τους άλλους συνανθρώπους της, όπως ανταγωνίζονται οι εταιρίες ή μια την άλλη στην αγορά. 

Το νεοφιλελεύθερο στρατήγημα της αέναης ανάπτυξης και της δημιουργίας μεγαλύτερου προς διανομή πλούτου, είναι η μεγαλύτερη πλάνη των τελευταίων δεκαετιών. Ο Νίκος Ταχιάος είναι ο κύριος εκφραστής αυτής της πλάνης στην φετινή εκλογική αναμέτρηση για το δήμο Θεσσαλονίκης. 

Έτσι στις επικείμενες δημοτικές εκλογές κρίνεται ακριβώς η υπεράσπιση ή η απόρριψη αυτής της πλάνης: το αντίδοτο σε μια πρώτη φάση είναι η συγκεκριμενοποίηση της πολιτικής αντιπαράθεσης για τα προβλήματα και τις αδυναμίες της Θεσσαλονίκης, σε μια δεύτερη κάποια μορφή συμμετοχικού προϋπολογισμού – μακροϊστορικά  η «κοινωνική ελευθερία».  

Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της Σοσιαλιστικής Προοπτικής και υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος της Δ.Κ. Θεσ/νίκης «Υψίπολις» με επικεφαλής τον Γρηγόρη Ζαρωτιάδη.