12 Μαθήματα Σύγχρονης Οικονομικής Θεωρίας για Μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου

του Σπύρου Στάλια*

Τα 12 Μαθήματα Σύγχρονης Οικονομίας απευθύνονται κυρίως σε παιδιά του Δημοτικού και εφήβους του Γυμνασίου. Επειδή ακριβώς απευθύνονται σε αυτούς, που εξ αντικειμένου δεν έχουν καμία παιδεία σε θέματα οικονομίας, το κάθε θέμα είναι γραμμένο με πολύ απλό και ξεκάθαρο τρόπο, έτσι ώστε κάθε οικονομική έννοια να γίνεται άμεσα κατανοητή, και εύκολα να απορροφάται. Ταυτοχρόνως, επειδή οι έννοιες συνδέονται, προσπάθησα να καταδείξω με ευκρινή τρόπο, πως η σύνδεση των οικονομικών εννοιών μας οδηγεί σε ολοκληρωμένα και ασφαλή συμπεράσματα που δεν αντιφάσκουν προς την κοινή λογική.

Θα ήθελα να σας δώσω δυο παραδείγματα του τι εννοώ. Για τους νεοφιλελεύθερους του ευρώ, οικονομία είναι η μελέτη της διανομής των σπανίων πόρων ενώ οι επιθυμίες μας είναι απεριόριστες. Με βάση αυτό τον ορισμό πολλές επιθυμίες θα παραμένουν ανεκπλήρωτες. Αυτό σημάνει ότι αν θέλουμε πιο πολύ ψωμί θα πρέπει να έχουμε λιγότερη παιδεία ή αν θέλουμε να ζήσει ο Λευτέρης καλυτέρα θα πρέπει να ρίξουμε το επίπεδο ζωής της Γιώτας. Με βάση αυτό τον ορισμό καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι από την οικονομία παίρνεις ανάλογα με αυτό που συνεισφέρεις και αυτό που παίρνεις είναι δίκαιο. Για ότι σου συμβαίνει εσύ φταις. Τέλεια ζούγκλα. Άλλα αν ορίσουμε την οικονομία ως την επιστήμη που μελετά την κοινωνική παραγωγή των πόρων και την κοινωνική τους διανομή από την ζούγκλα της ατομικότητας καταλήγουμε στον πολισμό της συνύπαρξης. Με άλλα λόγια η οικονομία είναι ανθρωπινή απόφαση και όχι κάποιος κοσμικός νόμος. Άλλο παράδειγμα αυτού του...
είδους, αποτελεί ο ισχυρισμός των κόμματων του ευρώ, βασισμένα στην κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη άποψη, ότι το χρήμα δεν επηρεάζει την ανάπτυξη και την απασχόληση, αλλά απλά το χρησιμοποιούμε μόνο για να μετράμε τις τιμές. Πάλι και εδώ προσπάθησα να καταδείξω με ξεκάθαρο τρόπο, πως αυτό είναι αντίθετο προς το προφανές, δηλαδή συμβαίνει το αντίθετο, και ακόμα προσπάθησα να αποδείξω ότι τέτοιοι ισχυρισμοί είναι ανήθικοι, με την έννοια ότι εξυπηρετούν μια ελάχιστη μερίδα της κοινωνίας που έχει συμφέροντα να ισχυρίζεται κάτι τέτοιο.

Με αυτό τον τρόπο διήλθα όλα τα θέματα της βασική οικονομικής σκέψης, αρχίζοντας με τον ορισμό της οικονομίας ως κοινωνικής επιστήμης, και πηγαίνοντας μετά σε θέματα που αφορούν στο χρήμα και στο τραπεζικό σύστημα, στην σχέση μεταξύ κράτους και ιδιωτικού τομέα στη δημιουργία πλούτου, στην ανεργία, στην ανάπτυξη, στο ασφαλιστικό πρόβλημα και τέλος στη σχέση της οικονομίας με τι υπόλοιπες οικονομίες του κόσμου.

Ο λόγος που με παρακίνησε να γράψω αυτά τα 12 απλά μαθήματα είναι το γεγονός της σύγχυσης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία για την οικονομική επιστήμη. Θα προσπαθήσω να σας δώσω ένα παράδειγμα καθολικής σύγχυσης.

H Ελλάδα εισήλθε στη ζώνη του ευρώ, εκείνη την πρώτη μέρα του 2002, με χρέος 151,8 δις ευρώ, δηλαδή 103,7% του ΑΕΠ, που ήταν 146,4 δις ευρώ. Στο τέλος του 2002, θα έπρεπε να πληρώσει τόκους, σε ευρώ πια, 8,7 δις ευρώ, ενώ το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έκλεισε το 2001 στο ύψος των 19,2 δις ευρώ, δηλαδή 13,2% του ΑΕΠ, ενώ το έλλειμμα της Κυβέρνησης ήταν 6,4 δις ευρώ, δηλαδή 4,5% επί του ΑΕΠ.

Κανονικά με αυτή την εικόνα της οικονομίας, θα έπρεπε η Κυβέρνηση από την 1^η Ιανουαρίου 2002, να ασκήσει άμεσα σκληρή πολιτική λιτότητας που θα σήμαινε υψηλή ανεργία και μείωση του ΑΕΠ, αφού ο ελληνικός λαός υποτίθεται ότι ήθελε να έχει το ευρώ ως νόμισμα. Αντίθετα κανείς δεν έλαβε υπ όψη του αυτή την πραγματικότητα. Για να καταλάβετε τι άγνοια επικρατούσε, δεν έχετε παρά να διαβάσετε τον λόγο του Πρωθυπουργού κυρίου Σημίτη, και τον λόγο του υφυπουργού Οικονομικών κύριου Φλωρίδη, στις συνεδριάσεις στη Βουλή τον Δεκέμβριο του 2001, για την ψήφιση του πρώτου Προϋπολογισμού του Κράτους σε ευρώ του έτους 2002. Ήσαν μακράν πάσης πραγματικότητας. Λες και ζούσαν σε άλλη χώρα. Απόδειξη αυτού είναι το γεγονός ότι αμέσως άσκησαν επεκτατικές πολιτικές.

Αυτό καταδεικνύει βαθειά άγνοια της οικονομικής επιστήμης. πέραν των άλλων. Ποιος πρωθυπουργός και ποιο συνετό πολιτικό σύστημα, με αυτή την εικόνα της οικονομίας, θα οδηγούσε την χώρα εκτός εθνικού νομίσματος; Ποιος σώφρων πρωθυπουργός θα ακολουθούσε μετά επεκτατική πολιτική, ενώ γνώριζε(;) ότι ανά πάσα στιγμή θα ήταν έρμαιο των Τραπεζών; Πως ο Κεντρικός Τραπεζίτης δεν χτύπησε καμπανάκι κινδύνου;

Από την άλλη, ο Ελληνικός Λαός, ακόμα και σήμερα, που διανύουμε τον 8^ο χρόνο μνημονίων και εν πολλοίς έχει δει την ζωή του να καταστρέφεται, αποκρούει την γνώση και ζει σε μια μεταφυσική κατάσταση πως η σωτηρία με κάποιο τρόπο θα έλθει. Μοιάζει με αυτούς του ελάχιστους Έλληνες Βυζαντινούς που για να σωθούν μπήκαν στην Αγιά Σοφιά και περίμεναν τον Άγγελο να τους σώσει από τον Τούρκο κατακτητή. Ο Άγγελος δεν ήρθε στο ραντεβού αλλά ο Μωάμεθ και σφαγιάστηκαν. Είναι όπως και η ανάπτυξη. Δεν τηρεί το ετήσιο ραντεβού της. Κάθε χρόνο έρχεται η Τρόικα και μας σφαγιάζει. Θα είμαστε σε λίγο ξένοι στο σπίτι μας. Τα γραφώ αυτά, αφού οι Έλληνες δέχονται επιχειρήματα της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης και εφαρμογής, ότι τα χαμηλά ημερομίσθια, τα αποκαλούν και μεταρρυθμίσεις, θα φέρουν πλούτο. Αυτό τον ισχυρισμό τον υιοθέτησε το σύνολο των κομμάτων της Βουλής, ο οποίος αντίκειται προς την φύση των πραγμάτων, γιατί όλοι γνωρίζουμε επιστημονικά, και η ιστορία το απέδειξε, ότι το χρήμα που επενδύεται φέρνει ευημερία και αν δεν το έχεις το φτιάχνεις. Δεν είναι εμπόρευμα το χρήμα για να είναι σπάνιο.

Επειδή τα νέα παιδιά είναι το μέλλον της χώρας μας, φιλοδοξία μου είναι τα παιδιά από μικρά να έχουν μια όσο το δυνατόν αντικειμενική γνώση για το πως τα πράγματα θα μπορούσαν να κινηθούν, και έτσι να σκέπτονται και σαν καλοί πολίτες να συνομιλούν, να συμφωνούν και να πράττουν. Η διαμόρφωση της ζωής δεν εμπίπτει σε ορθοδοξίες, αυθεντίες και προφήτες. Η ζωή διαμορφώνεται με την κριτική σκέψη στην εποχή της.

Μάθημα 1ο: Τι είναι η Οικονομία

Ερώτηση: Τι είναι η Οικονομία;

Απάντηση: Οι άνθρωποι από την φύση έχουν γεννηθεί να ζουν μαζί. Όσοι άνθρωποι ζουν μαζί, έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και με βάση αυτά δημιουργούνται τα Έθνη, οι Λαοί και τα Κράτη. Εμείς είμαστε οι Έλληνες και κατοικούμε σε μια χώρα που ονομάζεται Ελλάδα. Για να ζούμε καλά ανακαλύψαμε την Δημοκρατία και την Κυβέρνηση ώστε η ζωή μας να είναι ειρηνική. Εκτός από μας στον κόσμο υπάρχουν και άλλα Έθνη, Λαοί και Κράτη και άλλες Κυβερνήσεις. Αλλά για να ζούμε καλά πρέπει να παράγουμε, να ανταλλάσσουμε και να καταναλώνουμε προϊόντα. Αυτό είναι η οικονομία, και η οικονομική επιστήμη, είναι ένα κλάδος των κοινωνικών επιστήμων, που ασχολείται με την μελέτη της κοινωνικής παραγωγής πόρων και της κοινωνικής διανομής των πόρων που παρήχθησαν. Εάν προσθέσουμε όλο το χρήμα και τις πιστώσεις που οι άνθρωποι και η κυβέρνηση χρησιμοποίησαν για να παράξουν και να ανταλλάξουν προϊόντα, τότε αντιλαμβανόμαστε πόσο μεγάλη είναι μια οικονομία.

Σύνοψης: Στην οικονομία συμμετέχουν η Κυβέρνηση και οι Πολίτες. Οικονομία είναι η κοινωνική παραγωγή, ανταλλαγή και κατανάλωση προϊόντων μεταξύ αυτών που μετέχουν στην οικονομία, και το μέγεθος της οικονομίας το μετράμε με την άθροιση όλου του χρήματος και των πιστώσεων που οι άνθρωποι και η Κυβέρνηση χρησιμοποίησαν για να ανταλλάξουν προϊόντα.

Μάθημα 2ο: Τι κάνουμε με το μετρητό χρήμα και τις πιστώσεις

Ερώτηση: Τι είναι το χρήμα και από πού προέρχεται το χρήμα;

Απάντηση: Θα αγνοήσουμε το κράτος και τις συναλλαγές μας με το εξωτερικό. Θα παρακολουθήσουμε πρώτα τι γίνεται μέσα στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας.

Το φυσικό χρήμα είναι αυτό που λέμε το μετρητό χρήμα που αποτελείται από τα κέρματα και από το χάρτινο χρήμα που το κουβαλάμε πάνω μας, στο πορτοφόλι μας, το βλέπουμε, το αγγίζουμε, το μυρίζουμε, μερικές φορές το ακούμε και το μετράμε. Το μετρητό χρήμα πολλοί το λένε και cash. Στο σούπερ μάρκετ ή στα άλλα μαγαζιά στα προϊόντα πάνω υπάρχουν τιμές. Αυτές οι τιμές μας λένε ότι τόσο μετρητό χρήμα χρειάζεται για να αγοράσετε ένα προϊόν ή με τόσο μετρητό χρήμα πουλιέται ένα αγαθό. Αυτή η ανταλλαγή συγκεκριμένης ποσότητας χρήματος με συγκεκριμένη ποσότητα αγαθών ή υπηρεσιών, πώληση και αγορά, λέγεται τιμολόγηση και άρα το χρήμα είναι το μέσο καθορισμού των τιμών..

Ερώτηση: Έχω παρατηρήσει ότι πολλοί δεν έχουν μετρητό χρήμα και εν τούτοις αγοράζουν ή πωλούν προϊόντα. Αυτό πως γίνεται;

Απάντηση: Είπαμε στην αρχή ότι οι άνθρωποι εκ φύσεως ζουν μαζί. Πέρα από τους νόμους για να ζούμε μαζί, αναπτύσσεται μεταξύ μας εμπιστοσύνη. Αν λοιπόν δεν έχουμε φυσικό χρήμα, τότε με βάση την μεταξύ μας εμπιστοσύνη μπορούμε να αγοράσουμε ή να πουλήσουμε ένα αγαθό και αργότερα το πληρώνουμε ή εισπράττουμε την τιμή του σε φυσικό χρήμα. Αυτό ονομάζεται πίστωση γενικώς, και παίρνει πολλές μορφές, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα χαρτί που λέει πάνω ‘σου χρωστάω’. Διεθνώς αυτό λέγεται IOU που στα αγγλικά γράφεται I owe you που σημαίνει σου χρωστάω.

Όταν πραγματοποιείται μια συναλλαγή με πίστωση τότε δημιουργείται ταυτοχρόνως μια χρηματική υποχρέωση και μια χρηματική αξίωση. Η υποχρέωση με την αξίωση είναι πάντα ίσες και κατά συνέπεια δεν μπορούν να δημιουργηθούν ‘καθαρές αξιώσεις’ δηλαδή οι αξιώσεις να είναι μεγαλύτερες από τις υποχρεώσεις. Πάντα ισχύει αξιώσεις-υποχρεώσεις=0. Κατά συνέπεια μέσα στον ιδιωτικό τομέα είναι αδύνατον να παραχθεί χρηματικός πλούτος αφού ισχύει η εξίσωση αξιώσεις-υποχρεώσεις=0. Εδώ θυμηθείτε δεν έχουμε την συμμέτοχη του κράτους στην οικονομία. Όλα είναι σε ισορροπία. Αν κάποιος χάσει το χαρτί της αξίωσης αυτόματα σβήνεται και η χρηματική υποχρέωση και όλα πάλι είναι σε ισορροπία.

Όταν οι άνθρωποι εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον πολύ, τότε οι πιστώσεις, credit στα Αγγλικά, αυξάνονται γιατί όλοι πιστεύουν κάποια στιγμή στο μέλλον θα πληρωθούν. Αν η εμπιστοσύνη χαθεί, για πολλούς λόγους, τότε οι πιστώσεις μειώνονται και άμεσα οι άνθρωποι που κρατούν τα χαρτάκια, που λένε πάνω IOU, ζητάνε φυσικό χρήμα. Επί της ουσίας και με βάση την ιστορία, οι άνθρωποι συνήθως ξεπερνούν τα όρια της λογικής εμπιστοσύνης και τίποτα δεν σταματά την δημιουργία πιστώσεων που ογκούνται σαν ένα μεγάλο μπαλόνι.

Σύνοψης: Υπάρχει το φυσικό χρήμα, το χάρτινο και τα κέρματα, και με βάση αυτό το χρήμα τιμολογούμε αγαθά και υπηρεσίες. Υπάρχουν και οι πιστώσεις με τι οποίες επίσης συναλλασσόμεθα και οι οποίες παράγονται ανάλογα με την εμπιστοσύνη που επικρατεί στην αγορά. Οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται μέσα στον ιδιωτικό τομέα δεν μπορούν να παράξουν χρηματικό πλούτο εφ όσον οι χρηματικές αξιώσεις είναι ίσες με της χρηματικές υποχρεώσεις.

Μάθημα 3ο: Χρηματοδοτικά Εργαλεία

Όταν συναλλασσόμενα με πιστώσεις επί της ουσίας υπογραφούμε ένα χαρτί στο όποιο υποσχόμαστε ότι θα πληρώσουμε το ποσό που χρωστάμε Ε, συν ένα ποσό Ε(1+i), όπου Ε το ποσό που χρωστάμε, συν i το επιτόκιο, το όποιο εκφράζει τον κίνδυνο να μην εκπληρώσουμε την υπόσχεση να πληρώσουμε ότι χρωστάμε. Αυτή η υποσχετική με τον κατάλληλο τύπο γίνεται πια ένα χρηματοδοτικό εργαλείο και ας το ονομάσουμε τώρα γραμμάτιο ή υποσχετική αποπληρωμής. Αν εγώ λοιπόν εκδώσω ένα γραμμάτιο αυτομάτως έχω μια χρηματική υποχρέωση σε σένα που το αποδέχτηκες, ενώ εσύ έχεις ένα χρηματικό περιουσιακό στοιχείο. Αν αυτό γίνεται αποδεκτό λόγω εμπιστοσύνης τότε μπορείς να συναλλάσσεσαι χωρίς να έχεις καθόλου χρήματα.

Ερώτηση: Κατά συνέπεια μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι χρήμα και με την έκδοση των γραμματίων ουσιαστικά δημιουργούμε χρήμα.

Απάντηση: Όχι, κατηγορηματικά όχι. Είναι μια πίστωση, χρήμα δεν δημιουργείται. Στην λήξη της κάθε πίστωση θα πρέπει να εξοφληθεί με πραγματικό χρήμα. Άρα δεν είναι χρήμα.

Σύνοψης: Η πίστωση δεν είναι χρήμα, η δημιουργία πιστώσεων δεν συμπίπτει με την δημιουργία χρήματος, άλλα η πίστωση είναι ένα χρηματοδοτικό εργαλείο που κάτι κάνουμε με αυτό, όπως με όλα τα εργαλεία.

Μάθημα 4ο: Το σύστημα πληρωμών

Τις τράπεζες, πέραν των άλλων που θα πούμε πιο κάτω, οι άνθρωποι τις δημιούργησαν για να μπορούν να διακανονίζουν τις πληρωμές τους και τις πιστώσεις τους, μέσα από τους λογαριασμούς που ανοίγουν σε αυτές. Οι λογαριασμοί είναι αριθμοί καταχωρημένοι σε ηλεκτρονικές σελίδες. Εάν καταθέσετε στην Τράπεζα 100 ευρώ σε φυσικό χρήμα, σε χαρτονομίσματα, τότε ο λογαριασμός σας έχει αυξηθεί κατά 100 ευρώ, και παίρνετε και ένα αποδεικτικό από την τράπεζα ότι έχετε στη διάθεση σας ένα χρηματικό περιουσιακό στοιχείο αξίας 100 ευρώ. Η τράπεζα ταυτοχρόνως απέκτησε 100 ευρώ ενώ ταυτόχρονα έχει μια υποχρέωση προς εσάς αξίας 100 ευρώ. Όλα είναι σε ισορροπία. Αν η Γιώτα και ο Λευτέρης έχουν στην ίδια τράπεζα λογαριασμούς, και η Γιώτα χρεωστάει στον Λευτέρη 50 ευρώ, τότε με διαταγή της Γιώτας τοποθετούνται 50 ευρώ στο λογαριασμό του Λευτέρη. Της Γιώτας ο λογαριασμός μειώθηκε κατά 50 ευρώ, του Λευτέρη αυξήθηκε κατά 50 ευρώ, ενώ για την τράπεζα συνολικά δεν άλλαξε τίποτα. Αν η Γιώτα έχει τον λογαριασμό της στην Εθνική Τράπεζα και ο Λευτέρης στην Τράπεζα Πειραιώς, τότε η Εθνική στέλνει στην Πειραιώς τα 50 ευρώ της Γιώτας με την εντολή να κατατεθούν στο Λογαριασμού του Λευτέρη. Τι έγινε εδώ; Για τις δυο τράπεζες σαν σύνολο δεν έγινε τίποτα, όσα χρήματα είχαν έχουν, είναι σε ισορροπία, απλά η Εθνική έχει λιγότερα χρήματα κατά 50 ευρώ, ενώ η Πειραιώς έχει 50 ευρώ παραπάνω. Για να κάνει αυτή την μεταφορά η Εθνική στην Πειραιώς, που ονομάζεται ενδοτραπεζική συναλλαγή-μεταφορά, θα έπρεπε να έχει στα χρηματοκιβώτια της 50 ευρώ. Αυτό, να το θυμόμαστε, ονομάζεται ρευστότητα.

Ερώτηση: Το χρήμα από πού έρχεται;

Απάντηση: Αύριο μπαίνουμε στην τελική ευθεία για να το μάθουμε!

Σύνοψης: Για να γίνει μια διατραπεζική μεταφορά χρημάτων οπωσδήποτε η Τράπεζα πρέπει να έχει κάποια ρευστότητα, δηλαδή φυσικό χρήμα, χαρτονομίσματα και κέρματα.

Μάθημα 5^ο: Το Τραπεζικό Σύστημα

Στο προηγούμενο μάθημα λόγω παραδείγματος σας είπα ότι υπάρχουν δυο τράπεζες. Φυσικά δεν υπάρχουν δυο αλλά παρά πολλές και όλες μαζί συνθέτουν το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα. Χτες είπαμε πως οι τράπεζες έχουν οργανώσει το σύστημα πληρωμών. Αλλά δεν κάνουν μόνον αυτό οι τράπεζες, κάνουν και ακόμα περισσότερα, και ένα από τα πολλά που κάνουν, και το οποίο αγαπούν παρά πολύ να κάνουν, είναι να δανείζουν λεφτά. Θα θυμόμαστε που λέγαμε προχθές για τις πιστώσεις που δίνουμε μεταξύ μας αν έχουμε εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον. Ε, αυτό κυρίως κάνουν οι τράπεζες, δίνουν πιστώσεις που στην κοινή γλώσσα λέγεται ‘οι τράπεζες δίνουν δάνεια’ ή ‘ανοίγουν πιστώσεις’.

Ερώτηση: Πως δίνουν δάνεια δηλαδή, τι παίρνουν για να δώσουν δάνεια

Απάντηση: Μα το είπαμε. Οι Τράπεζες δίνουν δάνειο μα βάση την εμπιστοσύνη που έχουν σε κάποιον που ζητά δάνειο. Εκτιμούν το γραμμάτιο που δίνει κάποιος που λέγαμε πριν, ή αλλιώς εξασφάλιση, και με βάση αυτό και το επιτόκιο δίνουν το δάνειο. Όταν οι τράπεζες πάρουν το γραμμάτιο από τον πελάτη τους, εκδίδουν το δάνειο που σημαίνει ότι ο πελάτης έχει ένα λογαριασμό στις υποχρεώσεις τις τράπεζας ίσο με το ποσό του δανείου, δηλαδή έχει ένα χρηματικό περιουσιακό στοιχείο ίσο με το δάνειο και η τράπεζα έχει ένα περιουσιακό στοιχείο αξίωσης από τον πελάτη της ίσο με το ποσό του δανείου. Με άλλα λόγια όσα γραμμάτια-υποσχετικές δέχεται η τράπεζα τόσο πιο πολλά δάνεια μπορεί να εκδώσει. Όλα σε ισορροπία.

Ερώτηση: Ας υποθέσουμε ότι η Τράπεζα Α εκδίδει παρά πολλά δάνεια ή πιστώσεις, ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει και τόση ποσότητα φυσικού χρήματος για να ικανοποιεί τις υποχρεώσεις της στους πελάτες που πήραν τα δάνεια. Έχει τόσα πολλά φυσικά χρήματα και αν έχει πως τα βρήκε;

Απάντηση: Ναι, ας υποθέσουμε ότι η Γιώτα έχει πάρει ένα δάνειο από την τράπεζα Α και χρωστά λεφτά στο φίλο της τον Λευτέρη. Η τράπεζα Α θα πρέπει να μεταφέρει φυσικά χρήματα στην τράπεζα Β στην όποια έχει λογαριασμό ο Λευτέρης. Αν η Τράπεζα Α δεν έχει αυτό το φυσικό χρήμα να το μεταφέρει, τότε και αυτή θα πάει σε μια άλλη τράπεζα, την Β ή την Γ, θα δώσει μια υποσχετική, όπως όλοι έτσι κάνουν για να δανειστούν, και έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η μεταφορά των χρημάτων της Γιώτας στο λογαριασμό του Λευτέρη στην Τράπεζα Β. Η αγορά απ όπου η τράπεζα Α δανείζεται ονομάζεται Διατραπεζική Αγορά Χρήματος.

Ερώτηση: Τι γίνεται αν η τράπεζα Α συνεχώς δανείζεται από την διατραπεζική αγορά;

Απάντηση: Φυσικά αν δανείζεται συνεχώς, θα δανείζεται με αυξανόμενα επιτόκια έως την στιγμή που θα απολέσει την εμπιστοσύνη της Διατραπεζικής Αγοράς και η τράπεζα θα βρεθεί σε κρίση ρευστότητας, με κίνδυνο να διακόψει της εργασίες της, ενώ οι άνθρωποι θα έχουν χάσει τις καταθέσεις τους.

Ερώτηση: Αν μια τράπεζα έχει δώσει κάποιο δάνειο και αυτό δεν αποπληρώνεται καθόλου τότε τι γίνεται.

Απάντηση: Τότε η τράπεζα θα πρέπει να έχει επαρκή κεφάλαια και να καλύψει από μόνη της αυτό το δάνειο. Αν δεν έχει τότε η Τράπεζα θα πρέπει να σταματήσει τις εργασίες της.

Ερώτηση: Άρα η διαχείριση του κίνδυνου είναι σημαντική όχι μόνο για μια τράπεζα αλλά για το σύνολο του τραπεζικού συστήματος, δεν συγχωρείται ολιγωρία και ανευθυνότητα σε αυτή την δουλειά.

Απάντηση: Βεβαίως έτσι θα πρέπει να είναι, γιατί η κρίση ρευστότητας και η κρίση από την μη επάρκεια ιδίων κεφαλαίων διαλύει όχι μόνο την αγορά χρήματος αλλά και την πραγματική οικονομία, αλλά γι αυτό λίγο αργότερα. Με άλλα λόγια όταν μια τράπεζα δώσει ένα δάνειο αυτομάτως πρέπει να βρει πραγματικό χρήμα για να ικανοποιήσει την ζήτηση αυτού που πήρε το δάνειο. Από την άλλη για να προσελκύει πραγματικό ρευστό στα χρηματοκιβώτια της, θα πρέπει να δίνει κάποιο τόκο σε κάθε κατάθεση αποταμίευσης στην τράπεζα. Παράλληλα θα πρέπει και πάλι να έχει ρευστότητα για να αντιμετωπίσει την ανάληψη αυτών των αποταμιεύσεων από την τράπεζα. Άρα οι κίνδυνοι που εγκυμονούντα από καταθέσεις αποταμιεύσεων, από λογαριασμούς καταθέσεων εκ δανεισμού και από μη αποπληρωμή δανείων θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με βάση την διατήρηση της ρευστότητας, με άλλα λόγια οι υποχρεώσεις της τράπεζας να συμπίπτουν με τα διαθέσιμα της τράπεζας με την λήξη των εργασιών της ημέρας.

Ερώτηση: Κατά συνέπεια οι τράπεζες πρώτα δανείζουν και μετά βρίσκουν το χρήμα που απαιτείται να διαχειριστούν τα δάνεια και τις καταθέσεις και επίσης δεν είναι σωστό να λέμε ότι πρώτα οι τράπεζες δέχονται καταθέσεις-αποταμιεύσεις και μετά συνάπτουν δάνεια. Γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Το κατάλαβα καλά;

Απάντηση: Ναι ακριβώς έτσι είναι. Πρώτα οι τράπεζες δανείζουν και μετά ζητούν αποταμιεύσεις, πραγματικό χρήμα, για να διαχειριστούν τα δάνεια.

Ερώτηση: Και πως γνωρίζουν οι τράπεζες ότι πράγματι θα δημιουργηθούν αποταμιεύσεις και μετά να τις αναζητήσουν;

Απάντηση: Είπαμε πριν, ότι η Γιώτα πήρε ένα δάνειο, και έδωσε διαταγή στην τράπεζα της Α, να μειώσει τον λογαριασμό καταθέσεων εκ του δανείου της κατά ένα ποσό, και να το μεταφέρει στην τράπεζα Β, στο λογαριασμό του Λευτέρη. Συνεπώς οι αποταμιεύσεις του Λευτέρη θα αυξηθούν κατά αυτό το ποσό, λόγω του δανείου της Γιώτας. Άρα η αποταμίευση ακολούθησε τον δανεισμό. Αν η Γιώτα δεν ξόδευε χρήματα από τον λογαριασμό του δάνειου της, δεν θα υπήρχε πρόβλημα, όπως δεν θα υπήρχε πάλι, αν ο Λευτέρης είχε λογαριασμό στην Τράπεζα Α παρά στην Β. Άλλα αν ο Λευτέρης ζητούσε από την Γιώτα πραγματικό χρήμα, τότε η Γιώτα θα έπρεπε να πάει στην Τράπεζα Α, να ζητήσει πραγματικό χρήμα και η Τράπεζα θα της το έδινε μειώνοντας την ρευστότητα της. Αυτό το πραγματικό χρήμα η Γιώτα θα το έδινε στον Λευτέρη, ο οποίος θα μπορούσε να το διακρατήσει.

Ερώτηση: Από πού προέρχεται η ρευστότητα της Τράπεζας Α;

Απάντηση: Από αυτούς που κατέθεσαν πριν η Γιώτα ζητήσει πραγματικό χρήμα.

Ερώτηση: Αν η Τράπεζα Α δεν είχε αρκετή ρευστότητα τι θα γίνει;

Απάντηση: Θα δανειστεί από κάποια άλλη Τράπεζα ή από την Διατραπεζική Αγορά;

Ερώτηση: Και αν η Διατραπεζική Αγορά δεν είχε επαρκή ρευστότητα;

Απάντηση: Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας επιθυμεί να κρατά το πραγματικό χρήμα σπίτι του παρά να το έχει στην Τράπεζα. Επειδή οι πιστώσεις-δάνεια είναι παρά πολύ μεγαλύτερα από το πραγματικό χρήμα τότε το τραπεζικό σύστημα μπορεί να καταρρεύσει. Αυτό οδηγεί σε συρρίκνωση της οικονομίας σε αύξηση της ανεργίας και σε κρίση. Για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση κάποιος θα πρέπει το σύστημα να το στηρίξει.

Σύνοψη: Οι τράπεζες πρώτα δίνουν δάνεια και μετά αναζητούν το πραγματικό χρήμα για να διαχειριστούν τα δάνεια τους. Αυτό στην οικονομία έχει διατυπωθεί με την πρόταση οι επενδύσεις είναι αυτές που δημιουργούν αποταμιεύσεις παρά το αντίθετο που δυστυχώς έτσι διδάσκουν τα παιδιά στα Πανεπιστήμια και αυτό ακόμα πιστεύουν τραπεζίτες άλλα και οι νεοφιλελεύθεροι του ευρώ. Ακόμα μάθαμε σήμερα ότι χωρίς την δαπάνη του χρήματος η οικονομία συρρικνώνεται. Άρα το χρήμα παίζει ρολό στην οικονομία, δεν ανταλλάσσουμε απλώς προϊόντα με αυτό.

Μάθημα 6^ο: Το πραγματικό Χρήμα και η Κεντρική Τράπεζα

Ερώτηση: Από πού προέρχεται το χρήμα;

Απάντηση: Από το Κράτος, και μόνον από αυτό. Μόνο το Κράτος μπορεί να δημιουργήσει χρήμα, αυτό που λέμε φυσικό χρήμα, το τυπωμένο χρήμα και τα κέρματα. Η κυβέρνηση είναι αυτή που δίνει το χρήμα στην οικονομία αγοράζοντας από αυτή αγαθά και υπηρεσίες ή απλά δίνοντας στους πολίτες χρήμα. Οτιδήποτε έχει σχέση με το χρήμα, αυτό το διαχειρίζεται η Κεντρική Τράπεζα της Χώρας, που για λόγους απλοποίησης εδώ, χωρίς να χάνουμε τίποτα από την ουσία του θέματος, την ταυτίζω με το Υπουργείο Οικονομικών, αφού η Κυβέρνηση είναι αυτή που αποφασίζει τελικά. Η Κεντρική Τράπεζα είναι υπό τον απολυτό κρατικό έλεγχο.

Ας δούμε πρώτα πως λειτουργεί το Τραπεζικό Σύστημα, αν προσθέσουμε και την Κεντρική Τράπεζα στην εικόνα που μέχρι τώρα σκιαγραφήσαμε. Οι υπόλοιπες Τράπεζες που αναφέραμε πριν, μπορεί να είναι κρατικές ή ιδιωτικές ή να έχουν και άλλη ιδιοκτησιακή μορφή, όλες όμως λειτουργούν με βάση τους κανονισμούς της Κεντρικής Τράπεζας και όλες έχουν λογαριασμό στην Κεντρική Τράπεζα, εφ εξής ΚΤ, που ονομάζεται Λογαριασμός Εκκαθάρισης Συναλλαγών, εφ εξής ΛΕΣ, στα αγγλικά exchange settlement account.

Αν μια τράπεζα καταθέσει πραγματικό χρήμα στο λογαριασμό της στην ΚΤ, τότε ο λογαριασμός της ΛΕΣ αυξάνεται, και αν η τράπεζα τραβήξει χρήματα τότε ο ΛΕΣ της μειώνεται. Αν η τράπεζα Α θέλει να μεταφέρει χρήματα στην τράπεζα Β ή και το αντίθετο αυτό γίνεται μέσω της ΚΤ και των ΛΕΣ που πιστώνονται ή χρεώνονται κατά περίπτωση.

Ερώτηση: Με άλλα λόγια με την Κεντρική Τράπεζα τώρα πια στην εικόνα του Τραπεζικού Συστήματος οι τράπεζες βρίσκουν πραγματικό χρήμα και από την Κεντρική Τράπεζα για τις ανάγκες τους. Σωστά;

Απάντηση: Ναι ακριβώς έτσι είναι.

Ερώτηση: Τότε γιατί ξέσπασε η κρίση του 2008; Γιατί η Κεντρική Τράπεζα δεν έδωσε το αναγκαίο πραγματικό χρήμα;

Απάντηση: Για μικρό παιδί με εκπλήττεις με την διατύπωση της ερώτησης. Είπαμε πριν ότι όλος ο δανεισμός θα πρέπει να εξοφληθεί με πραγματικό χρήμα που θα πρέπει να αντιστοιχεί στα έσοδα κάποιου που έχει από την πραγματική οικονομία, από την δουλειά του. Αν η πραγματική οικονομία δεν αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την οικονομία της δημιουργίας δανείων, με άλλα λόγια αν τα δάνεια δεν επιστρέφουν στην πραγματική οικονομία, σε στοιχεία που συνθέτουν το μέγεθος της οικονομίας που λέγαμε στην αρχή, ή αλλιώς, αν οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία δεν είναι μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις στο επίπεδο στοιχείων του ΑΕΠ, τότε όλοι αναγκαστικά θα βρεθούμε καταχρεωμένοι, οι τράπεζες η μια στην άλλη, ο ιδιωτικός τομέας και το κράτος με συνακόλουθη κατάρρευση της οικονομίας.

Το 2008 οι τράπεζες βρέθηκαν με διπλό πρόβλημα, λόγω τερατωδών δανεισμών πέραν πάσης προσδοκίας, λόγω απληστίας. Βρέθηκαν σε κρίση φερεγγυότητας δηλαδή, δεν είχαν επαρκή κεφάλαια να καλύψουν τα κόκκινα τους δάνεια, και σε κρίση ρευστότητας, δηλαδή δεν είχαν επαρκείς αξίες άμεσα ρευστοποιήσιμες για να καλύψουν τις άμεσες υποχρεώσεις τους. Τι είχε γίνει; Οι αποταμιεύσεις ήσαν μεγαλύτερες από τις επενδύσεις.

Τότε έντρομοι οι ηγέτες της Ευρώπης και οι τραπεζίτες κατάλαβαν ότι δεν είχαν τα μέσα και τους τρόπους να αντιμετωπίσουν το θέμα της κρίσης.

Κατάλαβαν ότι το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα της ευρωζώνης, ήταν εκτός παντός ελέγχου. Είχε γίνει τόσο μεγάλο, που η κάθε μια χώρα χωριστά δεν μπορούσε από μόνη της να σώσει το τραπεζικό της σύστημα. Αντιλήφθηκαν επίσης ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι τράπεζα μαϊμού, που σαν στόχο είχε μόνο να μας σώσει από ένα καλπάζοντας πληθωρισμό τύπου Γερμανίας του 1923 ή Ζιμπάμπουε, κάτι που ήταν εκτός πραγματικότητας. Όπως ήταν και είναι φτιαγμένη η ΕΚΤ, δεν μπορούσε να σώσει ούτε μια τράπεζα από την πτώχευση, ούτε ένα κράτος. Δεν ήταν, και δεν είναι ακόμα, μια πραγματική Κεντρική Τράπεζα που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το σύστημα. Δεν μπορούσε -και ακόμα δεν μπορεί- να ασκήσει την λειτουργία του lender-of-last-resort όπως η FED στην Αμερική ή η Τράπεζα της Αγγλίας ή κάθε σοβαρή Κεντρική Τράπεζα σε όλο τον κόσμο.

Αφού οι ηγέτες μας βρεθήκαν στην κατάσταση να μην μπορούν να αποπληθωρίσουν, για να αποφύγουν το πρόβλημα, να μην μπορούν να υποτιμήσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα (δεν υπήρχε εθνικό νόμισμα), τους απέμενε ή να πτωχεύσει η Ευρώπη, πράγμα που θεώρησαν ότι θα ζούσαμε στιγμές δευτέρας παρουσίας, ή να εφαρμοστεί γενική λιτότητα σε όλη την Ευρώπη για να σώσουμε εμείς οι λαοί τις Τράπεζες, αφού η Κεντρική Τράπεζα δεν μπορούσε. Με άλλα λόγια κληθήκαμε εμείς οι λαοί, εμείς οι απλοί άνθρωποι να σώσουμε τις τράπεζες μέσα από την φορολογία, που προκλήθηκε από την διαφθορά και το φαγοπότι των Τραπεζιτών. Η ιδέα να αλλάξει η δομή του ευρώ δεν τους πέρασε από το μυαλό.

Η απάτη λοιπόν των τραπεζών είναι αυτή που μας οδήγησε στην λιτότητα και η πλημμελής κατασκευή του ευρώ. Άλλα αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα. Αλλά αυτή είναι η αλήθεια και όχι αυτό που λένε ότι τα κράτη υπήρξαν διεφθαρμένα.

Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος που το χρέος είναι παράνομο, και ακριβώς αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να αντιδράσουμε στους πλειστηριασμούς των σπιτιών του κόσμου. Ο τρώσας και ιάσεται.

Ερώτηση: Μείναμε στη σχέση Κράτους και Κεντρικής Τράπεζας και στο λογαριασμό που έχει το Κράτος εκεί. Πως λειτουργεί αυτός ο λογαριασμός;

Απάντηση: Το Κράτος επίσης έχει λογαριασμό με την Κεντρική Τράπεζα και μέσω αυτού του λογαριασμού δημιουργείται το χρήμα με απλή πληκτρολόγηση αριθμών σε όση ποσότητα η κυβέρνηση επιθυμεί. Δεν υπάρχει όριο. Μπορεί κάλλιστα η Κεντρική Τράπεζα με διαταγή του Υπουργείου Οικονομικών να δημιουργήσει 100.000.000.000 χρήμα σε μια στιγμή με 12 χτύπημα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Τα χρήματα αυτά μετά πηγαίνουν μέσω των λογαριασμών των Τραπεζών στους δικαιούχους τους, από υποχρεώσεις του Κράτους προς αυτούς, και έτσι ο λογαριασμός του Κράτους μειώνεται και αυτό από πολλούς αποκαλείται εκτύπωση νέου χρήματος.

Ένα πρώτο συμπέρασμα που προκύπτει από εδώ είναι ότι μια χώρα που εκδίδει το δικό της νόμισμα (που ελευθέρα διακυμαίνεται στις αγορές, αυτό θα το εξηγήσουμε αργότερα) ποτέ δεν πτωχεύει, και πάντα μπορεί να ικανοποιεί τις υποχρεώσεις της. Αυτό πρέπει πάντα να το θυμόμαστε. Ένα ελάχιστο μέρος των χρημάτων αυτών γίνετε χρήμα χάρτινο και κέρματα για τις καθημερινές συναλλαγές της αγοράς, ένα άλλο παραμένει με μορφή κρατικής πίστωσης αλλά πραγματικού χρήματος ή να το πούμε αλλιώς είναι χρήμα που το έχουμε αποθηκεύσει στη Σελήνη. Δεν κυκλοφορεί στην οικονομία.

Το χάρτινο χρήμα και οι λογαριασμοί των τραπεζών στην Κεντρική Τράπεζα, αποκαλείται ‘πραγματικό χρήμα’ ή ‘χρήμα της Κεντρικής Τράπεζας’, στα αγγλικά High Powered Money ή Central Bank Money, και εμείς εδώ θα το αποκαλούμε χρήμα.

Ερώτηση: Μα ο Σκάι και όλα τα άλλα κανάλια, άλλα και εφημερίδες, όπως η Καθημερινή, η Αυγή, τα Νέα και άλλες, δημοσιογράφοι παρουσιαστές και μη, άλλα και Καθηγητές ακόμα λένε, όπως και τα κόμματα, όπως και ο κύριος Στουρνάρας, ότι άμα κοπεί χρήμα η χώρα μας θα διαλυθεί.

Απάντηση: Η χώρα μας είναι διαλυμένη και συνεχώς διαλύεται και γι αυτό κλείστε τ’ αυτιά σας σε ότι αυτοί λένε. Μπορώ να σας πω με ευθύνη ότι επιστημονικά οι ισχυρισμοί τους πάσχουν, είτε επειδή έχουν βαθειά άγνοια, είτε γιατί εξυπηρετούν άλλους στόχους, που δεν έχουν σχέση με την πρόοδο την δική σας και των άλλων Ελλήνων. Θα σας το εξηγήσω παρακάτω. Αλλά σήμερα μάθαμε από πού προέρχεται το χρήμα σε ένα κράτος επικυρίαρχο.

Σύνοψης: Το Κράτος, μέσω του λογαριασμού του στην Κεντρική Τράπεζα, δημιουργεί χρήμα κατά βούληση. Το χρήμα δεν είναι εμπόρευμα για να είναι περιορισμένο. Το Κράτος που εκδίδει το δικό του νόμισμα, που ελεύθερα διακυμαίνεται στις αγορές, ποτέ δεν πτωχεύει.

Μάθημα 7^ο: Τι επιπτώσεις έχει η ύπαρξη και λειτουργία του Λογαριασμού του Κράτους που διατηρεί στην Κεντρική Τράπεζα, στην οικονομία, στους πολίτες και στις επιχειρήσεις;- Η Δημιουργία του Χρηματικού Πλούτου.

Ας υποθέσουμε ότι ο Λευτέρης θέλει να αγοράσει ένα αυτοκίνητο μεταχειρισμένο, σε καλή κατάσταση που κοστίζει 5.000 χιλιάδες. Πηγαίνει στην έκθεση αυτοκίνητων του Δημήτρη που διατηρεί στις Αχαρνές, του δίνει τις πέντε χιλιάδες και ο Δημήτρης του παραδίδει το αυτοκίνητο με τις ευχές του, καθώς είναι ευγενής, καλοτάξιδο κτλ, και η συναλλαγή ολοκληρώθηκε. Τι έγινε μέσα στο ιδιωτικό τομέα με την συναλλαγή αυτή.

Δεν έγινε τίποτα. Οι πέντε χιλιάδες πήγαν στο Δημήτρη από την τσέπη του Λευτέρη, το αυτοκίνητο πήγε στα χέρια του Λευτέρη από την έκθεση του Δημήτρη, και ο ιδιωτικός τομέας χρηματικά είναι ο ίδιος. Δεν παρήχθη χρηματικός πλούτος. Αν θέλετε να βάλουμε στην εικόνα και μια τράπεζα, πάλι το αποτέλεσμα δεν αλλάζει. Αν πούμε ότι ο Λευτέρης δανείζεται τις πέντε χιλιάδες από μια τράπεζα και πάλι δεν παράγεται πλούτος. Η τράπεζα δανείζει τις πέντε χιλιάδες στο Λευτέρη. Ο Λευτέρης μειώνει το λογαριασμό του που άνοιξε με το δάνειο κατά πέντε χιλιάδες, τα δίνει στο Δημήτρη, ο οποίος μεταφέρει το αυτοκίνητο στο Λευτέρη. Ο Δημήτρης παίρνει τις πέντε χιλιάδες και τις καταθέτει στον λογαριασμό του στην τράπεζα. Μέσα στο ιδιωτικό τομέα δεν παρήχθη κάποιος χρηματικός πλούτος. Ένα αυτοκίνητο και πέντε χιλιάδες απλώς άλλαξαν χέρια.

Ας βάλουμε τώρα στην εικόνα και το Κράτος. Το Κράτος είναι διαφορετικός τομέας της οικονομίας από τον ιδιωτικό τομέα, αφού εκδίδει το χρήμα. Ας πούμε ότι το Κράτος θέλει να αγοράσει ένα παρόμοιο αυτοκίνητο, ίδιας αξίας. Κάποιος κρατικός υπάλληλος πηγαίνει στην έκθεση του Δημήτρη, αφού πέρασε πρώτα από την Κεντρική Τράπεζα απ’ όπου πήρε πέντε φρεσκοτυπωμένες χιλιάδες από το τυπογραφείο της Κεντρικής Τράπεζας. Τα δίνει του Δημήτρη, ο οποίος του παραδίδει το αυτοκίνητο. Τι συνέβη τώρα μέσα στον ιδιωτικό τομέα; Ο ιδιωτικός τομέας βρίσκεται με παραπάνω χρήμα πέντε χιλιάδες που ήρθαν από το λογαριασμό του Κράτους. Πριν οι λογαριασμοί μας έδειχναν την μεταφορά χρήματος και αυτοκινήτου με μηδενικό χρηματικό πλούτο. Τώρα ο ιδιωτικός τομέας βρίσκεται με πέντε χιλιάδες παραπάνω και το Κράτος με ένα αυτοκίνητο. Ο ιδιωτικός τομέας μεταξύ του δεν χρεωστάει τίποτα. Έχει ένα καθαρό χρηματικό πλούτο, πλεόνασμα, πέντε χιλιάδες. Τελεία και παύλα!

Ερώτηση: Ναι αυτό φαίνεται ότι έτσι είναι. Άλλα αφού ο υπάλληλος πήγε στο τυπογραφείο τη Κεντρικής Τράπεζας και παρέλαβε 5000, άρα το Κράτος χρεωστάει στην Κεντρική Τράπεζα 5000. Δηλαδή για να κλίσει ο συνολικός λογαριασμός στην οικονομία, ναι μεν ο ιδιωτικός τομέας έχει πλεόνασμα 5000, το Κράτος όμως θα πρέπει να δώσει στην Κεντρική Τράπεζα 5000 και έτσι θα έχουμε ισορροπία.

Απάντηση: Ναι αυτό φαίνεται πως έτσι είναι. Άλλα ας συμφωνήσουμε όμως ότι το έλλειμμα του κράτους είναι περίσσευμα-πλούτος χρηματικός του ιδιωτικού τομέα. Αυτό δεν φαίνεται αμφισβητήσιμο.

Ερώτηση: Όχι δεν φαίνεται. Άλλα το Κράτος για να καλύψει αυτό το έλλειμμα κάτι θα πρέπει να κάνει. Ή να φορολογήσει ή να δανειστεί. Έχει άλλη λύση; Με άλλα λόγια καίτοι το Κράτος εκδίδει δικό του χρήμα δεν μπορεί απεριορίστως να δαπανά.

Απάντηση: Καλή ερώτηση αυτή. Προσέξτε να δείτε και με βάση την παραπάνω ερώτηση ας γενικεύσουμε το θέμα.

Ας υποθέσουμε ότι η χώρα είναι σε ύφεση και έχει υψηλή ανεργία όπως τώρα. Αυτό σημαίνει ότι οι κρατικές δαπάνες δεν είναι αρκετές για να δημιουργήσουν δουλειές και έτσι να μειωθεί ανεργία και να οδηγηθούμε στην ανάπτυξη. Έχουμε συνεπώς ανάγκη από μεγάλες επενδυτικές δαπάνες. Ας υποθέσουμε ακόμα ότι οι τράπεζες διατηρούν σε πολύ υψηλό επίπεδο τα επιτόκια και έτσι ο ιδιωτικός τομέας δεν παρακινείται να κάνει επενδύσεις. Αυτό σημαίνει ότι το τραπεζικό σύστημα έχει ανάγκη, μέσω τις Κεντρικής Τράπεζας, διοχέτευσης χρήματος στους λογαριασμούς των τραπεζών, από αυτό που είναι στη Σελήνη, για να μειωθούν τα επιτόκια. Αν αυτά γίνουν, δηλαδή το κράτος προβεί σε τεράστιες επενδύσεις στις υποδομές και ακολουθήσει και ο ιδιωτικός τομέας, οδηγούμεθα στην ανάπτυξη και στην πλήρη απασχόληση Συνεπώς ο όριο της δαπάνης του κράτους και το όριο έκχυσης χρήματος στο τραπεζικό σύστημα είναι εκείνο που συμπίπτει με την πλήρη απασχόληση. Πέραν αυτού του ορίου κάθε δαπάνη του Κράτους και του Ιδιωτικού Τομέα καθίσταται πληθωριστική.

Τώρα μπορούμε να δούμε την φορολογία και τον δανεισμό του κράτους μέσω των ομολόγων.

Σύνοψης: Τα ελλείμματα του λογαριασμού του Κράτους στην Κεντρική Τράπεζα, είναι τα πλεονάσματα του Ιδιωτικού Τομέα. Το όριο της δαπάνης του Κράτους και το όριο έκχυσης χρήματος στο τραπεζικό σύστημα, είναι εκείνο που συμπίπτει με την πλήρη απασχόληση.

Μάθημα 8ο: Γιατί φορολογούμαστε;

Μα είναι δυνατόν να μιλάμε για έλλειμμα του Κράτους, αφού το Κράτος εκδίδει το νόμισμα του; Θα τυπώσει χρήμα και θα καλύψει το έλλειμμα του στο λογαριασμό που έχει στην Κεντρική Τράπεζα. Άρα δεν έχει πρόβλημα να δαπανά. Άρα πρέπει να δούμε γιατί ένα κράτος που εκδίδει το νόμισμα του φορολογεί.

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση.

Το Κράτος που εκδίδει το νόμισμα του, και το οποίο διακυμαίνεται ελεύθερα στις αγορές, φορολογεί για τέσσερες βασικούς λόγους, και προπαντός όχι για να χρηματοδοτηθεί.

Ο πρώτος λόγος που φορολογεί το Κράτος είναι για να γίνει αποδεκτό από τους πολίτες το νόμισμα του, τέχνασμα αιώνων τώρα.

Ο δεύτερος, λίαν σημαντικός λόγος που φορολογεί το Κράτος, είναι για να προστατεύει την αξία του νομίσματος. Μέσω της φορολογίας το Κράτος, αφαιρεί την δυνατότητα δαπάνης των πολιτών που προκαλεί πληθωρισμό, όταν φτάσουμε στην πλήρη απασχόληση και έτσι η αξία του νομίσματος παραμένει σταθερή, αλλά αφήνει και αρκετό χώρο το Κράτος να δαπανά, χωρίς να προκαλεί πληθωρισμό. Αν από τον λαϊκισμό μιας Κυβέρνησης, οι αυξήσεις των μισθών ξεπερνούν την παραγωγικότητα της οικονομίας, τότε το Κράτος φορολογεί αλλιώς θα έχουμε πληθωρισμό.

Ο τρίτος λόγος που το Κράτος φορολογεί, είναι για να επιτύχει την αναδιανομή του εισοδήματος. Φορολογεί πιο πολύ τους πλούσιους, λιγότερο ή καθόλου αυτούς με χαμηλά εισοδήματα.

Ο τέταρτος λόγος που φορολογεί το Κράτος είναι για να διοχετεύει ή να αναδιανείμει την ενεργό ζήτηση πιο αποτελεσματικά στην οικονομία. Δηλαδή, να αναπτύξει κλάδους της οικονομίας που είναι σύγχρονοι, να προστατεύει την ντόπια παραγωγή σε σχέση με εισαγόμενα προϊόντα, να προστατεύει την υγεία του πληθυσμού (φόρος στα τσιγάρα ας πούμε για να ενισχύσει τον αθλητισμό), να προστατεύει το περιβάλλον, να διαδίδει τον πολιτισμό, να συμμετέχουν όλοι ανάλογα με τις δυνατότητες τους στην χρήση κοινών αγαθών, υγείας, πρόνοιας, δημοσίων έργων, παιδείας κτλ.

Νομίζω ότι πια έγινε ξεκάθαρο ότι το κράτος δεν έχει καμία εξάρτηση για τις δαπάνες του, ασχέτως του πόσα χρήματα μπορεί να μαζέψει από την φορολογία. Η φορολογία εξυπηρετεί άλλους σκοπούς εκτός από το να χρηματοδοτεί τις δαπάνες του Κράτους. Νομίζω ότι αυτό είναι σαφές. Και κάτι ακόμα. Όταν το κράτος φορολογεί το χρήμα που μαζεύει το πετάξει, το καίει. Μην πιάνεται η ψυχή σας. Αν χρειαστεί χρήμα απλά τυπώνει.

Όταν λοιπόν το κράτος δαπανά πιο πολλά από ότι εισπράττει λέμε ότι το κράτος έχει έλλειμμα και το έλλειμμα αυτό είναι ίσο με το πλεόνασμα του ιδιωτικού τομέα έως το τελευταίο νόμισμα. Όταν το κράτος εισπράττει περισσότερα από όσα δαπανά τότε το κράτος λέμε ότι έχει περίσσευμα και το περίσσευμα αυτό είναι ίσο με το έλλειμμα του ιδιωτικού τομέα έως το τελευταίο νόμισμα.

Σύνοψη: Ο σημαντικότερος λόγος που φορολογεί το Κράτος, είναι για να προστατεύει την αξία του νομίσματος. Οποίος κλέβει φόρο διαπράττει ειδεχθές έγκλημα εναντίον του Λάου.

Μάθημα 9^ο : Γιατί το Κράτος δανείζεται μέσω των Ομολόγων

Ερώτηση: Γιατί εκδίδει ομολόγα το κράτος;

Απάντηση: Είπαμε πριν ότι μέσα στον ιδιωτικό τομέα δεν μπορεί να υπάρξει καθαρή αποταμίευση. Δηλαδή αν αποταμιεύεις σε ένα τραπεζικό λογαριασμό, που σημαίνει ότι έχεις μια αξίωση από την τράπεζα και αυτή μια υποχρέωση σε σένα, καθαρή αποταμίευση δεν μπορεί να υπάρξει μέσα στον ιδιωτικό τομέα. Αν παρά πολλοί το κάνουν αυτό, στο τέλος ο τόκος που θα παίρνουν οι κατάθετες, θα μειώνεται διαρκώς, και όχι μόνον αυτό, αν οι καταθέσεις αυξηθούν παρά πολύ, οι τράπεζες για να κερδίζουν θα παίρνουν και μέρος από τα χρήματα των κατατεθέντων, αν αυτά τα χρήματα δεν επενδυθούν.

Ερώτηση: Θαυμάσια, ας τα πάρουν τότε τα χρήματα από την Τράπεζα και ας τα επενδύσουν σε ομόλογα ιδιωτικά ή μετοχές άλλων εταιρειών. Μπορούν έτσι να φτιάξουν ένα θαυμάσιο συνταξιοδοτικό πρόγραμμα. Ο Σκάι, και το συνάφη του νεοφιλελευθερισμού λένε ότι αυτές είναι μακροχρονίως πολύ καλές επενδύσεις.

Απάντηση: Ναι, ας θυμηθούμε το Χρηματιστήριο του κύριου Σημίτη. Μα και οι αγορές αυτών των κινητών αξιών δεν παύει να μην πραγματοποιούνται μέσα στον ιδιωτικό τομέα. Πιθανότατα κάποιος μέρος του ιδιωτικού τομέα να μπορεί να αποταμιεύσει αν κάποιος μέρος του ιδιωτικού τομέα θέλει να είναι δανειστής. Άλλα αποκλείεται ο ιδιωτικός τομέας να βρεθεί με καθαρές αποταμιεύσεις αν το κράτος δεν κάνει ελλείμματα.

Γι αυτό ακριβώς τον λόγο, όσο το Κράτος δεν κάνει ελλείμματα, κανένας πολίτης δεν θα πάρει σύνταξη μελλοντικά και στο άμεσο μέλλον οι συντάξεις θα είναι συντάξεις πείνας που ήδη είναι.

Για να το καταλάβετε αυτό καλυτέρα, σκεφτείτε ότι το χρήμα αποτελείται μόνο από κέρματα. Δεν υπάρχει τραπεζικό σύστημα, και οι αποταμιεύσεις πέφτουν μέσα σε ένα κουμπαρά. Για να μπορούν οι άνθρωποι να αποταμιεύουν, η Κυβέρνηση θα πρέπει να εκδίδει κέρματα παραπάνω απ όσα θα παίρνει πίσω για φόρους. Αλλιώς πως θα πάρουν οι άνθρωποι συντάξεις; Άλλα για το ασφαλιστικό πρόβλημα θα κάνουμε ένα ειδικό μάθημα. Ας γυρίσουμε στα ομόλογα του Κράτους.

Ας υποθέσουμε για μια στιγμή ότι το Κράτος αγοράζει οτιδήποτε επιθυμεί με τυπωμένο χρήμα. Οι πολίτες, ταμεία, ΙΚΑ, επιχειρήσεις, τράπεζες, κάτοχοι του χρήματος αυτού, είναι πέραν αυτού που θα επιθυμούσαν να το κρατούν σε αυτή την μορφή, και άρα είναι αδύνατον να το καταθέσουν με κάποιο τόκο. Το ‘πολύ χρήμα’ θα οδηγούσε σε μηδενικό τόκο.

Κατά συνέπεια αυτή την ‘πολύ ρευστότητα’ στην οικονομία το Κράτος την εκκαθαρίζει με την πώληση ομολόγων. ‘Δανείζεται’ το χρήμα που εξέδωσε πίσω και έτσι διατηρεί τα επιτόκια σε ένα επιθυμητό επίπεδο που έχει σαν στόχο. Με άλλα λόγια, τα ομόλογα δεν αποτελούν τίποτα άλλο, παρά ένα μηχανισμό διατήρησης των επιτοκίων σε επιθυμητό ύψος, με στόχο να καθιστά τις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα και τις δικές του εφικτές, και πέραν αυτού οι αποταμιεύσεις να είναι ασφαλείς και επαρκείς για τα συνταξιοδοτικά ταμεία.

Ερώτηση: Μα έτσι δεν φορτώνουμε τις μέλλουσες γενεές με χρέη;

Απάντηση: Φυσικά αυτό ο ισχυρισμός δεν είναι ισχυρός. Μα θα στείλουμε προϊόντα και υπηρεσίες που παράγουμε σήμερα στο παρελθόν, για να εξοφλήσουμε ελλείμματα του παρελθόντος; Αυτό είναι αδιανόητο. Μια χώρα που εκδίδει το δικό της νόμισμα, οιουδήποτε ύψους έλλειμμα, δεν της αποστερεί την ικανότητα να δαπανήσει. Το κράτος μπορεί να εκδώσει όσο χρήμα είναι αναγκαίο για να ικανοποιήσει πλήρως τις υποχρεώσεις του. Αυτό το τελευταίο εξ ορισμού.

Σύνοψης: Κατά συνέπεια, και η φορολογία και η έκδοση ομολόγων έπεται της δαπάνης του Κράτους που εκδίδει το νόμισμα του, και κάθε δαπάνη του Κράτους συνοδεύεται με την έκδοση ομολόγων οπωσδήποτε. Καμία σχέση με τις δαπάνες του Κράτους δεν υφίσταται. Τα ομόλογα εκδίδονται για να διατηρούν τα επιτόκια εκεί που το κράτος επιθυμεί και για να μπορούν οι πολίτες κάποτε να πάρουν αξιοπρεπείς συντάξεις, αγοράζοντας με τις αποταμιεύσεις τους τα κρατικά ομόλογα που πάντα θα εξοφλούνται. Τελεία και παύλα. Μόνο με το Εθνικό Νόμισμα το Συνταξιοδοτικό Σύστημα και το Σύστημα Υγείας είναι εξασφαλισμένα. Με το ευρώ κανείς δεν είναι εξασφαλισμένος ούτε στα όρια της φτώχειας

Μάθημα 10^ο: Ανεργία

Ας το δούμε λίγο το θέμα της ανεργίας βαθύτερα. Γιατί άραγε έχουμε ανεργία, ενώ υπάρχουν δίπλα μας τόσοι πόροι που μπορούμε να τους εκμεταλλευτούμε. Κάθε μέρα χάνονται μεροκάματα 1,5 εκατ. ανέργων.

Ερώτηση: Τα ΜΜΕ, Σκάι και άλλα, λένε ότι έχουμε ανεργία επειδή δεν κάνουμε μεταρρυθμίσεις, επειδή έχουμε ακριβό εργατικό κόστος και σπάταλο κράτος. Άρα αν πέσουν τα μεροκάματα, διαλύσουμε το κράτος τότε η απασχόληση θα αυξηθεί. Χαμηλό κόστος εργασίας, καθόλου φόροι, καθόλου εργοδοτικές εισφορές, αγορά εργασίας χωρίς κανονισμούς, σημαίνει αύξηση της ζήτησης για εργασίας από τις επιχειρήσεις. Αυτό λέει και ο Σύριζα και τα άλλα κόμματα του ευρώ, από ΧΑ έως ΚΚΕ. Είναι έτσι όπως το λένε; Δηλαδή η φτωχή αμοιβή της εργασίας θα φέρει ανάπτυξη; Έχει γίνει αυτό ποτέ στην οικονομική ιστορία;

Απάντηση: Όχι, κατηγορηματικά όχι. Ποτέ δεν έχει γίνει αυτό. Η φτώχεια φέρνει φτώχεια και υποδούλωση του φτωχού. Νόμος ιστορικός!

Η ανεργία υφίσταται, όταν το εργατικό δυναμικό που προσφέρει την εργατική του ικανότητα, δεν μπορεί να την διαθέσει σε μια δεδομένη τιμή.

Η ανεργία επέρχεται όταν ο ιδιωτικός τομέας συνολικά, επιθυμεί να εργαστεί και να εισπράξει, αλλά δεν επιθυμεί να δαπανήσει για να αγοράσει οτιδήποτε παρήχθη στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης. Έτσι προκύπτει η ανεργία, χωρίς πρόθεση του εργατικού δυναμικού να μην θέλει να εργαστεί. Είναι ακούσια ανεργία (involuntary unempoloyment).

Οι οπαδοί του ευρώ, ηθικολογώντας, θεωρούν ότι υπάρχει ανεργία επειδή οι εργαζόμενοι δεν θέλουν να εργαστούν με κάποια δεδομένη αμοιβή (voluntary unempoloyment). Η ανεργία εδώ θεωρείται εκούσια. Οι άνεργοι είναι άνεργοι επειδή θέλουν να είναι άνεργοι!!! Δεν δουλεύουν όμως γιατί δεν υπάρχουν δουλειές να δουλέψουν, αυτό είναι. όλο.

Αν λοιπόν κάποιοι του ιδιωτικού τομέα, δεν θέλουν να δαπανήσουν, και επιθυμούν να διακρατούν το χρήμα, με ποικίλες μορφές, εκτός παραγωγής (αποταμιεύουν), τότε η πλήρης απασχόληση θα μπορούσε να διατηρηθεί, αν κάποιοι άλλοι θα επιθυμούσαν να δαπανήσουν πιο πολύ, αφού δανειστούν, και έτσι να διατηρήσουν την δαπάνη στα επίπεδα της πλήρους απασχόλησης.

Αν όμως κάνεις δεν επιθυμεί να δαπανήσει και όλοι θέλουν να αποταμιεύουν, τότε η προσφερόμενη εργατική δύναμη δεν αγοράζεται και έτσι έχουμε ακούσια ανεργία. Έτσι ορίζεται η ανεργία.

Σε μια χώρα όπου οι τομείς της οικονομίας είναι δυο, όπως με το καθεστώς του ευρώ, δηλαδή ιδιωτικός και δημόσιος ως προς την συμπεριφορά τους ταυτίζονται, και ο άλλος είναι ο εξωτερικός τομέας, τότε, αν το Κράτος επιθυμεί να εξισώσει τις δαπάνες με τα έσοδα του ή και να έχει πλεόνασμα, ο ιδιωτικός τομέας λόγω χρεών και φόρων, προσπαθεί να αποταμιεύει πιο πολύ απ΄ ότι δαπανά, ενώ ο εξωτερικός τομέας εξισώνει, εισαγωγές με εξαγωγές, όπως στη χώρα μας γίνεται, τότε η ανεργία θα είναι και επιμένουσα και αυξητική.

Με αλλά λόγια, ακόμα δεν φτάσαμε στον ‘βραχώδη πυθμένα’.

Κάνεις δεν δαπανά. Πως θα έλθει η ανάπτυξη;

Αυτή ακριβώς την πολιτική επιβάλουν τα μνημόνια και νομίζουν ότι αν μειωθούν οι εργοδοτικές εισφορές, οι φόροι, οι μισθοί, οι συντάξεις, μειωθούν οι δαπάνες του Κράτους και κατά συνέπεια οι τιμές, θα έλθει η ανάπτυξη μέσω εξαγωγών.

Μα το ίδιο κάνουν όλες οι χώρες της ευρωζώνης, πως θα έλθει η ανάπτυξη, με θαύμα; Η μια χώρα εξάγει την ανεργία στην άλλη χώρα. Άρα το θέμα μας δεν είναι εκεί, αλλά στο γεγονός ότι κανείς δεν δαπανά.

Ερώτηση: Αυτό ακούγεται καλά. Άρα τι πρέπει να γίνει;

Απάντηση: Σε μια χώρα λοιπόν που εκδίδει το νόμισμα της και υπάρχει ανεργία, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι οι δημόσιες δαπάνες δεν είναι αρκετές για να απορροφήσουν την ανεργία.

Δεν υπάρχει άλλη λύση για να επανέλθει ο τόπος σε πλήρη απασχόληση, από το να αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες. Αλλά αυτές δεν μπορούν να αυξηθούν λόγω του ότι η χώρα δεν έχει Εθνικό Νόμισμα.

Το τέρας της ανεργίας, δεν είναι μόνο υπεύθυνο για την απώλεια παραγωγής και πλούτου, αφήνει πίσω την χώρα από τις σύγχρονες τεχνολογίες, καταστρέφει τις δομές της υγείας, της πρόνοιας, της παιδείας και της ασφάλειας, σπρώχνει στη μετανάστευση το επιστημονικό προσωπικό και εργαζόμενους, εντείνει την αύξηση της εγκληματικότητας, καλλιεργεί τις φυλετικές διακρίσεις, είναι αιτία της ανάπτυξης του λαϊκισμού και επικινδύνων ιδεολογιών και αντιδημοκρατικών κινημάτων, απωθεί στο περιθώριο της ζωής τους απόμαχους της εργασίας και εν τέλει ένα Έθνος (άνδρες, γυναίκες, παιδιά) το εξωθεί σε βίο απολίτιστο.

Σύνοψης: Η ανεργία είναι ακούσια και υφίσταται λογά ανεπαρκών δαπανώντα τέρας αυτό σκοτώνεται μόνο μέσα στην Ελλάδα, από τους Έλληνες, με όπλο το Εθνικό Νόμισμα και τις Εθνικές Δαπάνες. Είναι αυτό που δεν μπορεί να γίνει στην Ελλάδα του ευρώ, των ΕΣΠΑ και μέσω της δήθεν ευρωπαϊκής ελεημοσύνης της ποσοτικής χαλάρωσης. Αυτά είναι γελοία. Μόνο με το Εθνικό Νόμισμα μπορεί να χαραχτεί μια σύγχρονη εθνική στρατηγική ανάπτυξης. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.

Μάθημα 11^ο: Το Ασφαλιστικό Πρόβλημα

Ερώτηση: Τι γίνεται με τις συντάξεις. Ο Πάππους μου δεν έχει λεφτά και έχει δυστυχισμένο βλέμμα. Θα πεθάνει πικραμένος! Γιατί;

Απάντηση: Ας υποθέσουμε για μια στιγμή ότι έχουμε δημιουργήσει ένα τέτοιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας που είναι πλήρως χρηματοδοτημένο. Στο κάθε συνταξιούχο αντιστοιχεί ένα ικανό ποσό για την σύνταξη του και την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη. Ας υποθέσουμε επίσης ότι η συνολική δαπάνη στην οικονομία δεν είναι στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης. Ποιο νομίζετε θα είναι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας κατάστασης για το “εξασφαλισμένο” σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας; Είναι απλό, σε λίγο καιρό θα καταρρεύσει.

Άρα το πρόβλημα των συντάξεων και της υγείας δεν έχει να κάνει με την χρηματοδότηση του, σε μια χώρα που εκδίδει το δικό της νόμισμα, ή πόσοι εργαζόμενοι, πόσους συνταξιούχους μπορούν να τρέφουν από τους τρεχούμενους μισθούς τους και εργασία τους και άλλα τέτοια παλαβά που μας ζαλίζουν.

Είναι θέμα της πραγματικής οικονομίας. Έχει να κάνει με τις παραγωγικές δαπάνες μιας χώρας που εκδίδει το δικό της νόμισμα.

Ας έχουμε κατά νου, άλλη μια φορά, ότι μια χώρα που εκδίδει το δικό της νόμισμα ποτέ δεν πτωχεύει και ότι έχει απεριόριστη δυνατότητα δαπάνης, δηλαδή να αγοράσει οτιδήποτε μπορεί να παραχθεί στη χώρα σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης. Αυτό το κάνει με απλό τρόπο. Πληκτρολογεί χρήμα στους λογαριασμούς των πολιτών της. Τόσο απλά γίνεται.

Δεδομένου αυτού, όταν μια χώρα φαίνεται ότι θα έχει πρόβλημα με τον δείκτη αλληλεξάρτησης των γενεών στο μέλλον, χαράσσει από τώρα εκείνη την οικονομική πολιτική έτσι ώστε, οι δαπάνες της από σήμερα, να δημιουργούν εκείνες τις συνθήκες, που οι εργαζόμενοι στο μέλλον να μπορούν να παράγουν σε καθεστώς πλήρους απασχόλησης και να ικανοποιούν τις ανάγκες όλου του πληθυσμού εκείνης της εποχής.

Με άλλα λόγια αν μετά από 50 χρόνια, 9.999.999 είναι συνταξιούχοι και ένας μόνον εργάζεται, αυτός ο ένας να έχει την ικανότητα να θρέψει με την παραγωγή του και τα 10.000.000. Θέλω να πω με αυτό το ‘θεατρικό παράδειγμα’, ότι δεν περικόπτεις δαπάνες για την παιδεία, γιατί στο μέλλον θα έχεις εργατικό προσωπικό ανεκπαίδευτο και ελάχιστο επιστημονικό προσωπικό χωρίς γνώση και τεχνολογία για να ‘τρέξουν’ την οικονομία της εποχής τους.

Άρα όλοι πρέπει να κατανοήσουν ότι το πρόβλημα με τους συνταξιούχους δεν είναι πρόβλημα που έχει σχέση με την χρηματοδότηση τους. Το επικυρίαρχο κράτος, κάθε πρώτη του μηνός, έχει την δυνατότητα να ‘βάζει’ όσα χρήματα απαιτούνται να ζουν μια καλή ζωή.

Το θέμα είναι αν η χώρα θα παράγει και τότε το ερώτημα γίνεται πολιτικό με την έννοια, πόσα αγαθά θα δώσουμε για κατανάλωση στους συνταξιούχους; πόση υγεία; πόσες διακοπές; πόσα ρούχα; πόση ενέργεια; πόσο πολιτισμό; και οτιδήποτε άλλο.

Όλα αυτά συνιστούν το πραγματικό κόστος για μας, και όχι τα χρήματα που δεν είναι τίποτα άλλο παρά αριθμοί σε λογαριασμούς τραπεζών.

Μάθημα 12^ο: Οι Συναλλαγές μας με τους Ξένους/Εξωτερικό Εμπόριο

Άφησα αυτό το θέμα τελευταίο επίτηδες. Από εδώ πηγάζει η πηγή του φόβου των Ελλήνων για το Εθνικό Νόμισμα, με την έννοια, πως θα μπορούμε να αγοράζουμε οτιδήποτε θέλουμε από το εξωτερικό, αφού το Εθνικό Νόμισμα, η δραχμή, δεν θα έχει αξία.

Αν ρωτήσετε γιατί δεν θα έχει αξία, παίρνεις απίθανες απαντήσεις άσχετες με το θέμα. Ακούς ας πούμε ότι δεν έχουμε χρυσό. Αν τους πεις ότι δεν χρειάζεται ούτε ένα γραμμάριο χρυσό για να εκδόσεις χρήμα, σε κοιτούν με δυσπιστία και πολλοί με φόβο. Κατάλοιπα βαρβαρικών αντιλήψεων που ζουν ακόμα στον 21ο αιώνα.

Πάντως ο φόβος που καλλιεργείται στους Έλληνες, από το κατεστημένο του ευρώ, έχει στον πυρήνα της αυτή την αντίληψη. Η δραχμή δεν θα έχει αξία πράγμα που καταδεικνύει την έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων στον εαυτό τους.

Φυσικά μια πρόχειρη παρατήρηση στο ότι λένε θα ήταν, πως οι 186 χώρες, από τις 205 που παρέλασαν πριν λίγο καιρό στους Ολυμπιακούς στο Ρίο, συναλλάσσονται μεταξύ τους αλλά και με τις υπόλοιπες 19 που ανήκουν στη ευρωζώνη (σύνολο 205 αν δεν κάνω λάθος). Για να συναλλάσσονται, πάει να πει ότι έχει αξία το νόμισμα τους, καίτοι η πλειοψηφία αυτών των χωρών δεν έχει χρυσό. Άρα η δραχμή γιατί να μην έχει αξία;

Ας πάμε καλύτερα στα οικονομικά.

Οι συναλλαγές μεταξύ χωρών αποκαλούνται διεθνείς εμπορευματικές συναλλαγές. Οι εξαγωγές δηλώνουν εμπορεύματα και υπηρεσίες που παρήχθησαν στη χώρα για να φύγουν από την χώρα, ενώ οι εισαγωγές είναι υπηρεσίες και εμπορεύματα που παρήχθησαν σε ξένες χώρες που εισέρχονται στη χώρα για να καταναλωθούν από εμάς.

Οι εξαγωγές αντιπροσωπεύουν κόστος για τους κατοίκους της χώρας, επειδή εκφράζουν κεφάλαιο, εργασία και πόρους τους οποίους οι κάτοικοι δεν μπορούν να τους χρησιμοποιήσουν για να παράγουν προϊόντα που οι ίδιοι αλλιώς θα κατανάλωναν.

Οι εισαγωγές είναι πραγματικό όφελος με την έννοια ότι έρχονται απ έξω και καταναλώνονται από τους κατοίκους τη χώρας. Με αυτή την έννοια αν οι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές τότε ο υλικός βιός των κατοίκων της χώρας είναι σαφώς καλύτερος. Οι εξαγωγές μπορούν να θεωρηθούν ως το κόστος των εισαγωγών.

Οι χρηματικές συναλλαγές δεν θεωρούνται ως εξαγωγές ή εισαγωγές. Αντιπροσωπεύουν χρηματικές ροές από και προς την χώρα και έχουν επίπτωση στην συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος της χώρας με τα αλλά νομίσματα.

Οι συναλλαγές πραγματοποιούνται με τα νομίσματα των χωρών που συναλλάσσονται. Αν θέλουμε να αγοράσουμε κάτι από την Ρωσία θα πρέπει να αναζητήσουμε ρούβλια δίνοντας δραχμές και αν η Ρωσία θέλει να αγοράσει κάτι από την Ελλάδα θα αναζητήσει δραχμές για να πληρώσει δίνοντας ρούβλια.

Ερώτηση: Σε ποια ισοτιμία γίνεται η ανταλλαγή; Δηλαδή πόσες δραχμές θα πρέπει να δώσουμε να αγοράσουμε ένα ρούβλι ή ένα δολάριο αν θέλουμε να συναλλαχθούμε με την Αμερική.

Απάντηση: Στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του κόσμου το νόμισμα είναι μη μετατρέψιμο σε άλλο νόμισμα αναφοράς ή σε χρυσό και παράλληλα τα νομίσματα τους τα αφήνουν ελευθέρα να διακυμαίνονται στις διεθνείς αγορές. Αυτό σημαίνει ότι έχουν ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, δηλαδή οι χώρες μόνες τους καθορίζουν το ύψος του επιτοκίου που επιθυμούν, και όχι οι τραπεζίτες όπως σήμερα γίνεται στην Ευρωζώνη, ενώ η δημοσιονομική τους πολιτική, δηλαδή οι κρατικές δαπάνες, στοχεύει στη διατήρηση της πλήρους απασχόλησης.

Δεδομένων αυτών, ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα έχει χρόνιο πρόβλημα στο ισοζύγιο πληρωμών της, δηλαδή οι εισαγωγές της είναι μεγαλύτερες των εξαγωγών της, δηλαδή η αξία των εισαγωγών της σε δραχμές είναι μεγαλύτερη σε αξία των εξαγωγών της σε δραχμές. Τι σημαίνει αυτό;

Ότι άνθρωποι στο εξωτερικό επιθυμούν να διακρατούν την ελληνική δραχμή, δηλαδή να αποταμιεύουν σε ελληνικές δραχμές και ομόλογα από το να αγοράζουν με τις δραχμές που έχουν άλλα ελληνικά προϊόντα. Εάν αγόραζαν, δεν θα υπήρχε πρόβλημα στο ισοζύγιο πληρωμών. Θα είχαμε ισοσκελισμένο ισοζύγιο πληρωμών.

Αυτοί λοιπόν που στο εξωτερικό αποταμιεύουν σε ελληνικά αξιόγραφα (ομόλογα, μετοχές, δραχμές) επί της ουσίας είναι μέρος των αποταμιευτών που αποταμιεύουν μέσα στην Ελλάδα. Και οι δυο έχουν τις αποταμιεύσεις τους σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου για να κερδίζουν και κάποιο τόκο. Οι αποταμιεύσεις είναι ούτως ή άλλως εκπεφρασμένες σε δραχμές. Φυσικά αυτοί που αποταμιεύουν στο εξωτερικό σε ελληνικά ομόλογα ή δραχμές ή σε οποιοδήποτε άλλο νόμισμα, κάλλιστα μπορούν να απαλλαγούν από τις ελληνικές δραχμές μέσω της αγοράς συναλλάγματος αγοράζοντας κάποιο άλλο νόμισμα.

Οι δραχμές αλλάζουν χέρια, η αποταμίευση παραμένει ιδία ως προς τον αριθμό των δραχμών, ενώ η αξία αυτών των δραχμών καθημερινά ίσως να μεταβάλλεται στη διεθνή αγορά συναλλάγματος.

Όπως έχει τονιστεί από τις αποταμιεύσεις εξαρτάται η απασχόληση και εντεύθεν η δαπάνη του δημοσίου τομέα για να στηρίξει την πλήρη απασχόληση. Οι αυξημένες κρατικές δαπάνες για την μείωση της ανεργίας όταν αυτή αυξηθεί αντιστοιχεί στην επιθυμία του ιδιωτικού τομέα να αποταμιεύει.

Με άλλα λόγια αν οι εισαγωγές αυξηθούν, πράγμα που σημαίνει ότι είναι δυνατόν να χαθούν θέσεις εργασίας, τότε το κράτος αυξάνει τις δαπάνες του για να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και μειώνει τους φόρους ώστε να παρακινηθεί και ο ιδιωτικός τομέας στην προσπάθεια δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.

Κατά συνέπεια οι αυξημένες εισαγωγές δεν πρέπει να θεωρούνται κάτι κακό, όπως μας λένε οι νεοφιλελεύθεροι, αλλά μέρος της καλύτερης ζωής του εντόπιου πληθυσμού.

Ερώτηση: Πως θα διακυμαίνεται όμως η τιμή του νομίσματος στις διεθνείς αγορές;

Απάντηση: Στην ουσία αυτό είναι αδιάφορο όσο οι ξένοι επιθυμούν να αποταμιεύουν σε ελληνικά αξιόγραφα, δηλαδή εμείς να εισάγουμε. Καλύτερα να παίρνεις παρά να δίνεις. Ο πρώτος κανόνας που μαθαίνουν οι πρωτοετείς στα Οικονομικά. Αλλά τι ακριβώς είναι εκείνο που λαμβάνουν υπ’ όψη οι αγορές για να αξιολογήσουν ένα νόμισμα; Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο υπόδειγμα ή τύπος για την αποτίμηση κάποιου νομίσματος.

Αλλά τα στοιχεία που λαμβάνονται υπ’ όψη είναι εκείνα της εγχώριας οικονομίας δηλαδή, η αποτελεσματικά λειτουργούσα δημοκρατία, ο πληθωρισμός, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης, η ανεργία, το ύψος των επιτοκίων, η αυστηρή παιδεία σε όλες τις βαθμίδες με την έννοια παραγωγής υπεύθυνων αποφοίτων επαγγελματιών και επιστημόνων, η αποτύπωση του πολιτισμού σε εκδηλώσεις του Λάου, δημόσια κτίρια, πλατείες, θέατρα, κα, το αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, η εθνική ασφάλεια, η δίκαιη και γρήγορη απονομή δικαιοσύνης, η ελάχιστη γραφειοκρατία.

Με άλλα λόγια ένα νόμισμα δείχνει αυτό που είναι ένας Λαός, είναι η εικόνα του Λαού. Όλα αυτά όμως είναι ή μπορεί να είναι υπό τον έλεγχο ενός Δημοκρατικού Κράτους με ανάλογη κυβέρνηση που ασκεί σοβαρή νομισματική πολίτη, δημοσιονομική πολιτική και εισοδηματική πολιτική.

Σύνοψη: Μια Κυβέρνηση που ασκεί σοβαρή νομισματική πολιτική, δημοσιονομική πολιτική και εισοδηματική πολιτική, μπορεί να εξασφαλίσει την σταθερότητα της αξίας του νομίσματος χωρίς κανένα μα κανένα φόβο.

Επίλογος

Tα 12 αυτά μαθήματα ουσιαστικά ήσαν μια μικρή πραγματεία κατά του φόβου που διακατέχει τους γονείς σας, που ενώ υποφέρουν με το ευρώ, δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτό, γιατί φοβούνται, ως αμνήμονες, ότι με την δραχμή όλα θα γίνουν κόλαση, ενώ είναι στην κόλαση. Με το Εθνικό Νόμισμα όλα θα γίνουν καλύτερα.

Ο φόβος είναι φοβερό συναίσθημα, γιατί σαν σεισμός διαλύει κάθε αρετή του ανθρώπου και της κοινωνίας. Με τον φόβο η λογική πάει περίπατο Ο φόβος καταλύεται μόνο με την γνώση και αυτό το κείμενο αυτό προσπάθησε να κάνει. Ήταν μια άσκηση κατά του φόβου μέσω της γνώσης.

Η παλιά καλή μέθοδος των Ελλήνων του Λόγου.

spyridonstalias@hotmail.com

*Ο Σπύρος Στάλιας είναι οικονομολόγος PhD και επικεφαλής του Τομέα Οικονομίας και Ανάπτυξης του ΕΠΑΜ