Οι εξελίξεις στο κυπριακό από τη σκοπιά ενός Κύπριου*

του Γιώργου Ιεροδιάκονου

Μου είναι ιδιαίτερα δύσκολο να περιορίσω τον λόγο μου σε απλές πολιτικές αναλύσεις, όταν το επίδικο αποτελεί μέρος της προσωπικής μου ιστορίας. Διότι, είμαι μεν μέλος του ΕΠΑΜ, μέλος της Πολιτικής Γραμματείας, αλλά πάνω απ’ όλα είμαι Κυπραίος στην καταγωγή και όλα αυτά που καλούμαι να πραγματευτώ τα έζησα -και τα ζω ακόμα- μέσα στο πετσί μου, από μικρό παιδί. Οπότε, ο λόγος μου σήμερα δεν θα είναι πολιτικός, ούτε στεγνά ιστορικός, αλλά λόγος προσωπικός, διηγηματικός, βιογραφικός, αφού θα σας μιλήσω για όλα αυτά που έζησα.

Γεννήθηκα 18 ημέρες πριν την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Και γεννήθηκα εκεί, μέσα στη φωτιά. Ο πατέρας μου, ενεργό μέλος της ΕΟΚΑ, ήδη 15 χρόνια πριν είχε προσφερθεί ψυχή τε και σώματι στον αγώνα εναντίον του «Άξονα», καταταχθείς ως εθελοντής στον «Ιερό Λόχο» του Τσιγάντε. Κι έτσι τά ‘φερε η μοίρα να ζήσω όλη τη φωτιά μέσα στο σπίτι μου. Αλλά και τον θάνατο. Ακόμα θυμάμαι το γοερό κλάμα της μάμμας μου, όταν την επομένη των δεύτερων γενεθλίων μου οι Άγγλοι αποικιοκράτες απαγχόνιζαν τον αγαπημένο της ξάδερφο, τον Βαγορή, όπως τον φωνάζαμε υποκοριστικά (τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη). Θυμάμαι ακόμα και το κλάμα του πατέρα μου, εκείνη την αποφράδα μέρα του ’59, οπόταν συρόταν εκβιαζόμενος ο Μακάριος να συνυπογράψει εκείνη την προδοτική συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, που καθιστούσε την Κύπρο μας προτεκτοράτο.

Κι εκεί ξεκίνησαν όλα. Όλα όσα συνέβησαν στη συνέχεια, όλα αυτά που ζούμε σήμερα και ....
ότι μέλλει να υποστούμε ακόμα, όλα αυτά είναι απότοκα εκείνης της θλιβερής συμφωνίας. Μια συμφωνία που δεν την ήθελε ο Μακάριος, που εκβιάστηκε ωμά από τον εθνικό ολετήρα (τον Καραμανλή): «ή υπογράφεις, ή διχοτομείται το νησί».

Τυπικά εκείνη η συμφωνία καθιστούσε την Κύπρο προτεκτοράτο τριών εγγυητριών δυνάμεων (Αγγλία, Τουρκία και Ελλάδα). Όμως, στην πραγματικότητα οι εγγυήτριες Δυνάμεις ήταν δύο, με την Ελλάδα στον ρόλο του μπαλαντέρ για λογαριασμό της Αγγλίας. Διότι ο Καραμανλής, μην γελιόμαστε, δεν λειτουργούσε ως πρωθυπουργός της Ελλάδος, αλλά ως έπαρχος του Αγγλικού στέμματος στην νότια βαλκανική χερσόνησο. Εξ άλλου, πώς είναι δυνατόν να εγγυάται μια χώρα σαν την Ελλάδα την λειτουργία ενός προτεκτοράτου, όταν και η ίδια αποτελεί εξ ιδρύσεώς της ένα θλιβερό προτεκτοράτο;

Εκείνη η συμφωνία ήταν καταδικασμένη εν τη γενέσει της να αποτύχει. Άντεξε μόλις τέσσερα χρόνια. Η καθ’ όλα προσχεδιασμένη αποχώρηση του αντιπροέδρου Κιουτσούκ και των 15 Τουρκοκυπρίων βουλευτών από την Κυπριακή βουλή, ήταν απλά το άνοιγμα της αυλαίας, με επόμενη πράξη του δράματος την τουρκοκυπριακή ανταρσία του ’64.

Ήμουνα τότε 9 χρονών. Θυμάμαι ακόμα τους κασμάδες και τα σκαπτικά μηχανήματα να ανοίγουν στην αλάνα που παίζαμε μπάλα και ξυλίκι το αντιαεροπορικό καταφύγιο της γειτονιάς μας. Τέτοια καταφύγια ανοίχτηκαν άρον-άρον σε ολόκληρο το νησί. Η δική μας γειτονιά, εκεί στον Άγιο Δομέτιο, δεν επέστη σοβαρές καταστροφές. Όμως εκείνα τα πρόχειρα ορύγματα δεν στάθηκαν ικανά να προστατέψουν άλλες περιοχές της Κύπρου. Και ειδικότερα τα χωριά της Τηλλυρίας. 9 Αυγούστου 1964. Τουρκικά βομβαρδιστικά, ισοπέδωσαν τα πάντα, σπέρνοντας φωτιά και θάνατο. Ήταν η δεύτερη φορά που νατοϊκά πολεμικά αεροσκάφη χρησιμοποιούν τις διαβολεμένες βόμβες ναπάλμ. Η πρώτη φορά ήταν και πάλι επί ελληνικού εδάφους, 15 χρόνια πριν, στον Γράμμο και στο Βίτσι.

Τον επόμενο μήνα, παραδόξως άνοιξαν τα σχολεία. Έστω κι αν δεν υπήρχαν δάσκαλοι, αφού οι περισσότεροι άρρενες εκπαιδευτικοί βρίσκονταν στα πεδία των μαχών. Φοιτούσα τότε στην 3η δημοτικού. Ο δικός μας ο δάσκαλος ήρθε απλά την πρώτη μέρα για να μας αποχαιρετίσει. Θυμάμαι που μας απήγγειλε και στίχους από το γνωστό ποίημα του Ευαγόρα Παλληκαρίδη:

«Θα πάρω μιαν ανηφοριά,

θα πάρω μονοπάτια,

να βρω τα σκαλοπάτια

που παν’ στη λευτεριά».

Την ίδια εκείνη μέρα κίνησε κι εκείνος για να βρει τα μονοπάτια της λευτεριάς. Δεν τον ξανάδαμε ποτέ. Ούτε καν νεκρό. Δυο μήνες μετά, που πήγαμε όλοι οι μαθητές του σχολείου για τον τελευταίο αποχαιρετισμό στον πεσόντα, δεν μας άφησαν να σιμώσουμε στο ανοικτό φέρετρο, μην τυχόν και σκιαχτούμε.

Θυμάμαι πάντως εκείνο το απέραντο γαλανόλευκο να καλύπτει τα πάντα. Χιλιάδες ελληνικές σημαίες. Παντού! Ακόμα και το φέρετρο του νεκρού ήρωα ήταν σκεπασμένο με την ελληνική σημαία. Όχι με την κυπριακή! Το ίδιο σκηνικό συνέβαινε σε όλες τις εκδηλώσεις μας, καθ’ όλη εκείνη την περίοδο. Στις πορείες, στις πολιτικές συγκεντρώσεις, στα μαθητικά συλλαλητήρια. Και τα ίδια πάντοτε συνθήματα. Το ρυθμικό «αυτοδιάθεση», το «η Κύπρος είναι ελληνική» και φυσικά, το «Ελλάς – Κύπρος, Ένωσις».

Θυμάμαι ακόμα τις τρεις εθνικές επετείους, την 25η Μαρτίου, την 28η Οκτωβρίου και την 1η Απριλίου. Βλέπετε, στην Κύπρο δεν γιορτάζουμε την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας -και καλά κάνουμε- αλλά την ημέρα που ξεκίνησε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ.

Εκείνες τις ημέρες των εθνικών επετείων αγαλλίαζε η ψυχή σου να περιδιαβαίνεις τις γειτονιές και τα στενά σοκάκια. Παντού δέσποζε το εθνικό λάβαρο. Στα σπίτια, στις βεράντες, στις αυλές, στα μπαλκόνια. Ακόμα και στις κεντρικές αρτηρίες, όπου φρόντιζαν γι’ αυτό οι δημοτικές αρχές. Παντού και πάντοτε η ελληνική σημαία. Ποτέ η κυπριακή! Καμία κυπριακή!

Μετά την κηδεία του δασκάλου μας κάτι μας πλάκωνε την ψυχή. Λες και μπήκε ο θάνατος στο σχολείο μας. Και τότε, ένας άλλος δάσκαλος πήρε την πρωτοβουλία να χρωματίσει τις ψυχές μας. Κάλεσε μαθητές από τις μεγαλύτερες τάξεις και ανέλαβαν να φιλοτεχνήσουν την μεγάλη αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου μας. Κι αυτό που έφτιαξαν –μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο, παρακαλώ- ήταν μια εκπληκτική τοιχογραφία, που κάλυπτε ολόκληρο τον μπροστινό τοίχο της μεγάλης αίθουσας. Κάτω δεξιά ζωγραφισμένη η Κύπρος μας και πάνω της να κείται γονυπετή ένα μικρό κοριτσάκι. Ρακένδυτο και αλυσοδεμένο, να τείνει ικετευτικά τα χέρια προς τα πάνω. Κι εκεί ψηλά, πάνω στην ελληνική χερσόνησο, να ορθώνεται αγέρωχη μια μεγαλοπρεπής φιγούρα, μια αρχοντογυναίκα, δαφνοστεφανωμένη, ντυμένη με ένα περίλαμπρο αρχαίο λευκό ιμάτιο, να τείνει το χέρι προς την αλυσοδεμένη Κύπρο μας.

Εκείνη η εικόνα με έχει ανεξίτηλα κυριεύσει. Έστω κι αν αργότερα, μεγαλώνοντας κι εγώ, διαπίστωσα την οικτρή αλήθεια. Όχι! Καμία σχέση δεν έχει εκείνη η εξιδανικευμένη φιγούρα με την πραγματική Ελλάδα. Η αλήθεια είναι ότι η «μητέρα πατρίδα» είναι το ίδιο άθλια και κουρελιασμένη και, το χειρότερο, με ακόμα πιο βαριές αλυσίδες από την σκλαβωμένη Κύπρο μας. Σκλαβωμένη κι εκείνη, ένα θλιβερό προτεκτοράτο, ήδη από την ίδρυσή της ως, υποτίθεται, ανεξάρτητο κράτος.

Μετά ήρθε η χούντα των συνταγματαρχών για να υπογράψει το συμβόλαιο θανάτου της Κύπρου μας. Η Ελλάδα για πολλοστή φορά στον γύψο και η Κύπρος ξανά στη φωτιά. Το προδοτικό πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, ο «Αττίλας», η τουρκική εισβολή, η προσφυγιά, οι αγνοούμενοι, ο εποικισμός του κυπριακού εδάφους και σήμερα η «λύση» της Διζωνικής-Δικοινωτικής Ομοσπονδίας, που παραδίδει ύπουλα ολόκληρο το νησί στην τουρκική σφαίρα επιρροής.

Στην πάροδο των ετών έμελλε να καταρριφθούν όλοι οι μύθοι της νιότης μου. Ακόμα κι εκείνος της πρώτης ΕΟΚΑ. Η αρχική ονομασία της οργάνωσης του Γρίβα στην Κύπρο, δεν ξέρω αν το ξέρετε, δεν ήταν ΕΟΚΑ, αλλά ΕΜΑΚ (Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης Κύπρου). Αυτό αποκαλύφθηκε ήδη από τον Ιανουάριο του ’55, όταν οι αγγλικές δυνάμεις κατοχής έπιασαν το ιστιοφόρο «Άγιος Γεώργιος» που μετέφερε στο νησί όπλα και πυρομαχικά από την Ελλάδα.

Το πιο σημαντικό όμως, ήταν μια διακήρυξη που καλούσε τους Έλληνες της Κύπρου σε ένοπλο αγώνα εναντίον των Άγγλων, των Τουρκοκυπρίων και των κομμουνιστών. Αλήθεια, άραγε, τι σόι αντιαποικιακός αγώνας ήταν αυτός όταν απέκλειε από τις τάξεις του τους κομμουνιστές και τους Τουρκοκύπριους;

Το ΑΚΕΛ τότε, όπως και όλοι οι άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί του Νησιού, ήταν υπέρ της Ένωσης. Δεν είχαν περάσει εξ άλλου πολλά χρόνια από το πάνδημο εκείνο δημοψήφισμα του ’50, όπου το 97% των Κυπρίων ψήφισε υπέρ της Ένωσης. Τι νόημα είχε εκείνος ο αποκλεισμός των κομμουνιστών από τον κοινό αγώνα;

Στις 25/1/1958, έγραφε ο Γρίβας σε μια επιστολή του: «Οι κομμουνισταί είναι αντίπαλοί μας είτε το θέλουμε είτε όχι. Ενδείκνυται να τους εξοντώσωμεν ως πολιτικήν οντότητα, ώστε να μην είναι πλέον υπολογίσιμος και δυναμένη διά των αποφάσεων της να επηρεάζει το εθνικόν ζήτημα».

Από πού ως πού αντίπαλοι; Από πού προέκυπτε εκείνη η υποτιθέμενη αντιπαλότητα; Για την Ένωση δεν αγωνίζονταν όλοι; Ήταν απλά ο έκδηλος αντικομουνισμός του Γρίβα, απότοκος από τη δράση του ως αρχηγός της «Οργάνωσης Χ» στην Ελλάδα 10 χρόνια πριν, ή μήπως συνέβαινε κάτι άλλο;

Ακόμα και στην Ελλάδα, η Ένωση ήταν θέση και του ΚΚΕ μέχρι και την δεκαετία του ’60, που ναι μεν βρισκόταν πλέον στην παρανομία και σε εσωτερική διάσπαση, η ΕΔΑ πάντως ήταν έντονα φιλοενωτική και πρωτοστατούσα όλων εκείνων των φοιτητικών και εργατικών διαδηλώσεων υπέρ της Ένωσης.

Κι όμως! Η κυβέρνηση Καραμανλή, η οποία συνέχιζε, μετά τον Παπάγο, να εξοπλίζει την οργάνωση του Γρίβα στο νησί, ταυτόχρονα έπνιγε κυριολεκτικά στο αίμα εκείνα τα φιλοενωτικά συλλαλητήρια που εκδηλώνονταν σχεδόν σε καθημερινή βάση στην Αθήνα. Και ήταν τόσο το μένος εναντίον των διαδηλωτών, που μόνο σε ένα από εκείνα τα συλλαλητήρια, που διοργάνωσε η «Πανελλήνια Επιτροπή Ενώσεως Κύπρου» (ΠΕΕΚ) με ομιλητή τον πρόεδρό της, Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δωρόθεο, εξαπέλυσε μια τέτοια λυσσαλέα επίθεση των αστυνομικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους από πυροβόλα όπλα 9 άνθρωποι. Ήταν η αποφράδα μέρα της 9ης Μαΐου 1956. Την παραμονή της απόφασης των Άγγλων αποικιοκρατών να απαγχονίσουν τους Καραολή-Δημητρίου στο νησί. Μόλις δύο μήνες μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον Καραμανλή. Εννέα νεκροί διαδηλωτές και άλλοι 265 τραυματίες, 165 από σφαίρες αστυνομικών και 100 με σπασμένα κεφάλια και μώλωπες από ρόπαλα και γκλοπς.

Στην δε Κύπρο, η κατάσταση ξέφευγε από κάθε όριο. Ήδη από το καλοκαίρι του ‘55 στις τουρκικές συνοικίες της Κύπρου εμφανίστηκαν προκηρύξεις μιας εθνικιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης με το όνομα ΚΙΤΕΜΠ (στη συνέχεια ονομάστηκε VOLKAN και το 1957 ΤΜΤ), που καλούσαν σε αγώνα κατά των Ελληνοκυπρίων. Και ξαφνικά, όλοι όσοι αγωνίζονταν για την ενότητα και την ειρηνική συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, βρέθηκαν ανάμεσα στα πυρά της ΕΟΚΑ και της ΤΜΤ.

Κι όταν τελικά έμπαιναν οι υπογραφές στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, που έβαζαν οριστικά ταφόπλακα στο ιστορικά δικαιωμένο αίτημα για Ένωση, ο Γρίβας δεν αντέδρασε, διότι, πολύ απλά, αυτό ήταν το σχέδιο εξ αρχής.

Όχι, δεν είμαι αντιεοκακικός! Η οικογένειά μου έχει πληρώσει μεγάλο φόρο αίματος στις τάξεις εκείνης της Οργάνωσης. Κι ακόμα αισθάνομαι δέος για όλους εκείνους τους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία. Όμως τα πράγματα δεν ήταν και τόσο καθαρά. Κάποιοι εκεί ψηλά έπαιξαν με κρυφά χαρτιά πάνω στον πόθο ενός ολόκληρου λαού για αυτοδιάθεση και εθνική ολοκλήρωση.

Κατά καιρούς μου έρχεται στο μυαλό εκείνη η τοιχογραφία που φτιάξαμε στη μεγάλη αίθουσα του σχολείου μας και καταλαμβάνομαι από συναισθήματα ανάμικτα. Από τη μια ευφορία και κατάνυξη και από την άλλη θλίψη και οργή. Θλίψη, οργή και μίσος για την πολιτική κάστα της χώρας, ίσως την πιο εθελόδουλη, διεφθαρμένη, ξεφτιλισμένη, σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Ε δεν είναι και λίγο, 200 χρόνια προτεκτοράτο!

Πολλές φορές, όταν αναρωτιέμαι για τα πραγματικά τους κίνητρα, λαμβάνω την υπεραπλουστευμένη απάντηση ότι πρόκειται για προδότες. Λάθος! Και είναι λάθος αυτή η προσέγγιση, διότι δεν ορίζει το αντικείμενο. Τι ακριβώς προδίδουν; Την πατρίδα; Το έθνος; Τον λαό; Μα ο ρόλος τους δεν είναι αυτός. Ο ρόλος τους είναι να προασπίζουν το κράτος. Ποιο κράτος όμως; Αυτό, το συγκεκριμένο κράτος. Το προτεκτοράτο!

Βλέπετε, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις εγκαθιστούν για τα συμφέροντά τους ένα κράτος προτεκτοράτο, φροντίζουν παράλληλα και για την ανάπτυξη εντός αυτού του κράτους και της ανάλογης πολιτικής κάστας. Όπως επίσης, και το ίδιο το προτεκτοράτο φροντίζει για την δημιουργία εκείνου του μηχανισμού που είναι απαραίτητος για την λειτουργία του.

Απτό παράδειγμα ανάπτυξης τέτοιας πολιτικής κάστας, είναι και η περίπτωση της «Ελληνικής Δημοκρατίας», που κατ’ εμέ, ούτε Ελληνική είναι, ούτε Δημοκρατία. Δημιουργήθηκε από το βρετανικό στέμμα και παραδόθηκε για συνεταιριστική διαχείριση στο βαυαρικό βασίλειο. Ολόκληρο το δικαιϊκό σύστημα, οι μορφές εξουσίας, η δημόσια διοίκηση, ο στρατός και η αστυνομία, και φυσικά ο πολιτικός κόσμος της χώρας (τα κόμματα εξουσίας) δομήθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετείται το προτεκτοράτο. Δηλαδή τα συμφέροντα των προτεκτόρων.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Κύπρο. Μέχρι το 1960, πριν δηλαδή την δημιουργία του προτεκτοράτου «Κυπριακή Δημοκρατία», όλα ήταν απλά και άδολα. Σύσσωμος ο λαός και όλα τα πολιτικά κόμματα πάλευαν για το αυτονόητο. Γι’ αυτό που, χρόνια πριν, πάλεψαν και οι Κρήτες και οι Δωδεκανήσιοι και οι Επτανήσιοι. Την Ένωση! Και κοιτάξτε που φτάσαμε σήμερα, 57 μόλις χρόνια μετά την εγκαθίδρυση του προτεκτοράτου. Πλήρης μεταστροφή! Τα δύο μεγάλα κόμματα να προωθούν την Διζωνική-Δικοινοτική Ομοσπονδία, και τα μικρότερα να μασούν τα λόγια τους.

Τι είναι αυτό που καθιστά τους Αναστασιάδη-Κυπριανού τόσο ίδιους; Το ίδιο ακριβώς που κάνει ίδιους και τους Τσίπρα-Μητσοτάκη. Το προτεκτοράτο! Αν και στην Ελλάδα είναι ακόμα χειρότερα τα πράγματα, αφού πλέον έχει παραδοθεί σύμπασα η φυσική εξουσία τους προτέκτορες, που σήμερα φορούν το προσωπείο του «δανειστή».

Σήμερα διανύουμε ίσως τις κρισιμότερες ώρες τις ιστορίας μας. Σε εμάς εναπόκειται να αποφασίσουμε αν θα συνεχίσουμε να υφιστάμεθα ως ελληνικό έθνος ή όχι. Να ορθώσουμε το ανάστημα και να σταθούμε θαρρετά απέναντι στο προτεκτοράτο. Να διεκδικήσουμε επί τέλους, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία μας, το δικό μας κράτος, την αληθινή «Ελληνική Δημοκρατία», που θα περιλαμβάνει, φυσικά, ολόκληρο τον ελληνικό εθνοχώρο.

Εγώ έχω φτάσει ήδη σε μια ηλικία όπου ο θάνατος είναι πλέον κοντά. Δεν ξέρω αν θα προλάβω να πεθάνω ελεύθερος. Ξέρω όμως πως έχω στρατευτεί στο σωστό εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο που δίνει την μάχη ώστε να ζήσουν ελεύθερα τα παιδιά μου.

Ο αγώνας θα είναι δύσκολος, διότι απέναντί μας έχουμε το ίδιο μας το Κράτος. Θα τα καταφέρουμε στο τέλος; Κανένας δεν ξέρει. Η ιστορία δεν υπογράφει συμβόλαια. Ούτε παρέχει εγγυήσεις. Το μόνο που κάνει είναι να επιβραβεύει τους νικητές. Και νικητές είναι πάντοτε εκείνοι που έχουν πάθος για τη ζωή. Που δίνουν και τη ζωή τους ακόμα, για τη ζωή.

Στο τέλος, να είστε βέβαιοι, η ζωή θα θριαμβεύσει και πάλι...!

*Η ομιλία του Γ. Ιεροδιάκονου στην εκδήλωση που διοργάνωσε το ΕΠΑΜ στο κέντρο Νεότητα του Δήμου Χαλανδρίου στις 8 Φεβρουαρίου 2017 με θέμα: «ΚΥΠΡΟΣ-ΑΙΓΑΙΟ-ΘΡΑΚΗ»