Πού πήγαν τα λεφτά από τα προγράμματα στήριξης;

του Δημήτρη Καζάκη

Πρόσφατα μια τελευταία μελέτη του European School of Management and Technology (ESMT) με έδρα το Βερο-λίνο διερευνά το πού πήγαν τα λεφτά της Ελληνικής διάσωσης (Rocholl, J., and A. Stahmer (2016). Where did the Greek bailout money go? ESMT White Paper No. WP–16–02). Έχει ενδιαφέρον να δούμε κάπως αναλυτικά τα στοιχεία.

Σύμφωνα λοιπόν με τη συγκεκριμένη μελέτη μόνο € 9,7 δις ή λιγότερο από το 5% του συνολικού ποσού των € 215,9 δις, που κατανέμεται στο 1ο και 2ο πρόγραμμα δεν χρησιμοποιήθηκαν για τις πληρωμές του χρέους και δεν πήγαν σε τραπεζικές ανακεφαλαιοποιήσεις. Σε αντίθεση, € 139,2 δις ή περισσότερο από το 64% χρησιμοποιήθηκε για την αποπληρωμή του υφιστάμενου χρέους και για να εξυπηρετήσει τις πληρωμές τόκων.

Επιπλέον, € 37,3 δις ή 17% χρησιμοποιήθηκαν για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, ενώ τα υπόλοιπα € 29,7 δις, ή 14% δόθηκαν ως κίνητρα για τους επενδυτές προκειμένου να συμμετάσχουν στην αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους με συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI) τον Μάρτιο του 2012.

Ενώ η εξυπηρέτηση του χρέους και των τόκων του είναι απλή, το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) και οι πληρωμές PSI απαιτούν μια πιο λεπτομερή εξήγηση. Πρώτον, το...
ΤΧΣ δημιουργήθηκε τον Ιούλιο του 2010 ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με σκοπό την ενίσχυση του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Στο πλαίσιο του δεύτερου πακέτου διάσωσης έλαβε συνολικά € 48,2 δις, εκ των οποίων τα € 10,9 δις επεστράφησαν, με αποτέλεσμα το συνολικό ποσό των € 37,3 δις να παραμείνει ως χρέος.

Βέβαια, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι το ΤΧΣ κατέβαλε για την εκκαθάριση Πιστωτικών ιδρυμάτων την περίοδο 2011-2012 έως το πρώτο τρίμηνο του 2013 γύρω στα € 14,7 δις για την κάλυψη του "χρηματοδοτικού κενού", αλλά και του κεφαλαίου προκειμένου οι "συστημικές" τράπεζες (Πειραιώς, Eurobank, Alpha, ETE) να απορροφήσουν την Αγροτική, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, κοκ. Επομένως, τα € 9,5 δις των δυο προγραμμάτων δανεισμού, που αναφέρονται ότι πήγαν στον κρατικό προϋπολογισμό, στην ουσία χρηματοδότησαν κι αυτά το ΤΧΣ, δηλαδή τις τράπεζες.

Δεύτερον, οι πληρωμές PSI είχαν αρχικά προγραμματιστεί να ανέλθουν σε € 30,0 δις ως sweetener -γλυκαντικό, όπως επίσημα χαρακτηρίστηκε, για τους τραπεζίτες κατόχους ελληνικών ομολόγων- συν € 5,5 δις για την πληρωμή δεδουλευμένων τόκων. Οι πραγματικές πληρωμές οδήγησαν σε € 29,7 δις για το γλυκαντικό και € 4,9 δις για τους δεδουλευμένους τόκους, αφήνοντας ένα συνδυασμένο σύνολο € 34,6 δις. Ο σκοπός των πληρωμών PSI ήταν να δοθούν τα κατάλληλα κίνητρα για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους τον Μάρτιο του 2012.

Μιας και η φιλολογία περί αναδιάρθρωσης χρέους έχει ξαναέρθει στην επικαιρότητα, αξίζει τον κόπο να δούμε πώς έγινε η προηγούμενη για να δούμε τι μας περιμένει.

Για κάθε € 100 επιλέξιμων ομολόγων, για τα οποία οι κάτοχοι τους αποδέχθηκαν τους όρους ανταλλαγής χρέους, € 15 έχουν καταβληθεί με τη μορφή τίτλων του EFSF στο πλαίσιο του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, το λεγόμενο γλυκαντικό του PSΙ. Δηλαδή δύο ομόλογα που έληξαν στις 12 του Μαρτίου 2013 και 12 Μαρτίου 2014 με σταθερό επιτόκιο 0,4% και 1,0%, αντίστοιχα. Ένα άλλο € 31,5 δόθηκε ως μια σειρά από 20 ομόλογα που εκδόθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση με την ίδια ονομαστική αξία και ωρίμανση μεταξύ 2013 και 2042 και με επιτόκια 2,0% μεταξύ 2012 και 2015, 3,0% μεταξύ 2016 και 2020, 3,65% για το 2021, και 4,3% κατόπιν.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι πληρωμές κατά 29,7 δις € για τα ομόλογα του PSI και € 62,4 δις για τα ομόλογα της κυβέρνησης. Ως εκ τούτου, το δημόσιο χρέος για τα αντίστοιχα ομόλογα μειώθηκε από € 199,2 δις σε € 92,1 δις, το οποίο συνιστά ονομαστική ελάφρυνση του χρέους κατά € 107,1 δις ή 53,7%. Επιπλέον € 4,9 δις πληρώθηκαν για τους δεδουλευμένους τόκους των ανταλλασσόμενων ομολόγων.

Την αναδιάρθρωση ακολούθησε μια επαναγορά χρέους με € 11,3 δις, που χρηματοδοτήθηκε μέσω του δεύτερου προγράμματος διάσωσης, ονομαστικής αξίας € 31,9 δις σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, μειώνοντας την ονομαστική αξία του δημόσιου χρέους περαιτέρω € 20,6 δις. Με τα νέα δάνεια διάσωσης από το ΔΝΤ και την ΕΕ, το συνολικό ελληνικό δημόσιο χρέος μειώθηκε από € 356,0 δις το 2011 σε € 304,7 δις το 2012. Η συνολική δανειακή επιβάρυνση μειώθηκε μόνο κατά € 51,3 δις το 2011-2012.

Όμως, η ελληνική οικονομία υπέστη περεταίρω συρρίκνωση της τάξης του 8% στο ΑΕΠ κατά την περίοδο 2012-2015. Ενώ το επίπεδο επενδύσεων την ίδια περίοδο έπεσε κατά 18%! Κι όλα αυτά χάρις στο σισύφειο κυνηγητό των πρωτογενών πλεονασμάτων του προϋπολογισμού, που συνεπάγεται αναγκαστικά φορολογική λεηλασία και οριζόντιες περικοπές. Μαζί φυσικά με τις πολιτικές ανοίγματος των αγορών και ιδιωτικοποιήσεων, που επιδείνωσαν δραματικά το οικονομικό αδιέξοδο της χώρας.

Τον Ιούλιο του 2015, η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε επισήμως νέο "πακέτο διάσωσης". Μετά την έγκριση από τις εθνικές κυβερνήσεις, το διοικητικό συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ) ενέκρινε το Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) τον Αύγουστο του 2015. Το τρίτο αυτό πρόγραμμα προβλέπει νέο δανεισμό ύψους € 86 δις έως το 2018, το σύνολο του οποίου έχει δεσμευθεί από την ΕΕ μέσω του ΕΜΣ, ο οποίος αντικαθιστά το EFSF.

Οι πληρωμές υπόκεινται σε δεσμεύσεις που περιγράφονται στο μνημόνιο συμφωνίας, το οποίο περιλαμβάνει κυρίως την πλήρη απορρύθμιση της ελληνικής οικονομίας. Το πρόγραμμα προϋποθέτει πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων (Πρόγραμμα Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας), όπως ορίζεται στο μνημόνιο συμφωνίας, η οποία εκτελείται μέσω του φορέα ιδιωτικοποιήσεων Ελληνικής Δημοκρατίας Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας (ΤΑΙΠΕΔ) . Οι ιδιωτικοποιήσεις αναμένεται να φέρουν € 6,4 δις από την πώληση περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου, η οποία περιλαμβάνει κυρίως τα αεροδρόμια, τα λιμάνια και τις εταιρείες πετρελαίου, φυσικού αερίου και νερού.

Οι μελλοντικές ανάγκες χρηματοδότησης για την περίοδο του Αυγούστου 2015 έως Ιούλιο 2018 περιλαμβάνουν € 35,9 δις για την εξόφληση του χρέους, € 17,8 δις σε πληρωμές τόκων, € 7,0 δις για την εκκαθάριση των καθυστερούμενων οφειλών και € 25 δις για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και την κάλυψη του κόστους του χρηματοπιστωτικού τομέα. Ενώ η ακριβής έκβαση του τρίτου προγράμματος μένει να τη δούμε, η εκ των προτέρων διάρθρωση είναι απολύτως σαφής. Το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος θα χρησιμοποιηθεί ξανά για να καλύψει την αποπληρωμή του χρέους και την πληρωμή τόκων σε υφιστάμενους πιστωτές, που αυτή τη φορά κυρίως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ενώ το υπόλοιπο προορίζεται για την κάλυψη των κεφαλαιακών αναγκών των εγχώριων τραπεζών.

Τα € 7,0 δις ήτοι το 8% των δανείων του νέου προγράμματος υποτίθεται ότι προορίζονται για τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά όχι εν λευκώ. Στην πραγματικότητα προορίζονται κυρίως για τη στήριξη του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων. Όπως π.χ. με τη συμφωνία πώλησης των 14 αεροδρομίων της χώρας στην Fraport, όπου προβλέπονται έργα υποδομών χρηματοδότησης του ελληνικού δημοσίου ύψους € 3 δις. Έτσι, με το νέο πρόγραμμα η Ελλάδα θα δανειστεί € 7,0 δις για να στηρίξει τις απαιτούμενες από τους Ευρωπαίους δανειστές ιδιωτικοποιήσεις με την ελπίδα να εισπράξει € 6,4 δις. Και που θα πάνε τα εισπραττόμενα από τις ιδιωτικοποιήσεις; Στην "ελάφρυνση" του χρέους. Δηλαδή, πάλι στους δανειστές.

Τι δείχνουν όλα αυτά τα στοιχεία; Πρώτο, ούτε ένα ευρώ δεν πήγε για την πληρωμή συντάξεων, μισθών, ή άλλων κοινωνικά αναγκαίων δαπανών. Στο σύνολό τους τα δάνεια και των τριών προγραμμάτων "διάσωσης" δίνονται αποκλειστικά με σκοπό να εξυπηρετηθούν άμεσα οι δανειστές και οι εγχώριες τράπεζες. Ούτε ένα ευρώ δεν πάει στις ανάγκες του ελληνικού λαού και της ελληνικής οικονομίας. Ούτε ένα ευρώ!

Δεύτερο, το 1ο και 2ο πρόγραμμα "διάσωσης" πρόσθεσε νέο δημόσιο χρέος στην Ελλάδα ύψους € 129 δις, από το οποίο αφαιρέθηκαν λόγω του PSI τα € 51,3 δις. Με άλλα λόγια, το νέο δημόσιο χρέος που προστέθηκε από το δανεισμό "διάσωσης", συμπεριλαμβανομένου και του PSI, ανέρχεται σχεδόν σε € 78 δις. Το 3ο πρόγραμμα πρόκειται να προσθέσει νέο χρέος άλλα € 50,1 δις. Με άλλα λόγια έως το τέλος του 2018, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας θα υπερβαίνει τα € 361 δις. Δηλαδή, θα υπερβαίνει το 200% του ΑΕΠ, αν όντως επιτευχθεί η άνοδος του ΑΕΠ που προβλέπεται από το τελευταίο μνημόνιο. Πράγμα μάλλον απίθανο.

Κι όλα αυτά χωρίς να υπολογίζουμε το κόστος εξυπηρέτησης του βραχυχρόνιου δανεισμού της Ελλάδας που τα χρόνια του μνημονίου καλπάζει. Ο βραχυχρόνιος αυτός δανεισμός καλύπτει τα ελλείμματα του προϋπολογισμού. Για να δανείζεται κάθε χρόνο η κυβέρνηση γύρω στα € 15 δις, ανακυκλώνει Έντοκα Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου (ΕΓΕΔ) αξίας άνω των € 40 δις.

Χάρις όμως στο success story των Σαμαροβενιζέλων το 2014, αλλά και στη "διαπραγματευτική" δεινότητα των Τσιπροκαμμένων, ο βραχυχρόνιος δανεισμός με ΕΓΕΔ δεν είναι πλέον αρκετός. Χρειάστηκαν άλλα € 10 δις σε ετήσια βάση, τα οποία οι εν λόγω κυβερνήσεις άντλησαν από τα ταμειακά διαθέσιμα ασφαλιστικών ταμείων, νοσοκομείων και γενικά από κάθε λογής νομικό πρόσωπο του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η ληστεία αυτή αναχρηματοδοτήθηκε με Euro Commercial Paper, δηλαδή άτυπες υποσχετικές χωρίς αντίκρισμα διάρκειας μερικών εβδομάδων και repos.

Η κυβέρνηση των Σαμαροβενιζέλων χρηματοδότησε το success story του 2014 με την ανακύκλωση € 40,6 δις ΕΓΕΔ και € 88,5 δις Euro Commercial Paper και repos. Σύνολο βραχυχρόνιου δανεισμού ύψους € 129,1 δις για το 2014. Η κυβέρνηση Τσιπροκαμμένου ακολούθησε την ίδια πεπατημένη ανακυκλώνοντας μέσα στο 2015 πάνω από € 40,5 δις ΕΓΕΔ, ενώ τα Euro Commercial Paper και repos ξεπέρασαν το τρομακτικό ύψος των € 700 δις!

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Σημαίνουν κάτι πολύ απλό. Τα δημοσιονομικά της χώρας εκτός από το βάρος της εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, αλλά και της διαρκούς στήριξης των τραπεζών διαμέσου του δανεισμού "διάσωσης", είναι υποχρεωμένη από το 2014-2015 και μετά να αντιμετωπίζει ένα τρέχων ταμειακό έλλειμμα της τάξης των € 25 δις ετήσια! Κι αυτό είναι υποχρεωμένη να το αναχρηματοδοτεί μέσα από τον βραχυχρόνιο δανεισμό, αλλά και την περιοδική λεηλασία των ταμειακών διαθεσίμων του ευρύτερου δημόσιου τομέα (από ασφαλιστικά ταμεία και νοσοκομεία, έως πανεπιστήμια και ΟΤΑ) έναντι υποσχετικών άνευ αντικρίσματος και repos.

Πόσο λέτε να κρατήσει αυτό; Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτό το ταμειακό έλλειμμα διαρκώς θα επιδεινώνεται μόνο και μόνο από την επιτοκιακή επιβάρυνση του βραχυχρόνιου δανεισμού. Κι έτσι κάθε τρίμηνο ή εξάμηνο από δω και πέρα, νέα μέτρα οριζόντιων περικοπών θα απαιτούνται από τους δανειστές, νέοι φόροι, περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις, ευρύτερες απορυθμίσεις στα εργασιακά, κοκ μέχρις ότου η χώρα καταρρεύσει οριστικά.

Να είστε σίγουροι ότι πάνω μας θα τα δοκιμάσουν όλα. Μέχρι και το "εναλλακτικό νόμισμα" που πρεσβεύει επίσημα η διάδοχος του κ. Τσίπρα, κ. Ζωή Κωνσταντοπούλου. Κι αφού ψοφήσει το πειραματόζωο, θα πουν ότι εμείς φταίμε. Οι μισοί γιατί θα λένε ότι δεν αντιδράσαμε και άρα ότι πάθαμε μας άξιζε. Ενώ οι άλλοι μισοί γιατί θα επικαλούνται την εγγενή αδυναμία μας να εφαρμόσουμε πιστά το σωτήριο πρόγραμμα του "ενάρετου κύκλου", που μας έχουν επιβάλλει οι "θεσμοί" του κολαστήριου που αποκαλείται Ευρωπαϊκή Ένωση. Και τότε οι μόνοι δικαιωμένοι σ' αυτή τη χώρα, θα είναι οι νεκροί.