Ψαρεύοντας στα θολά νερά της «κοινωνικής οικονομίας»

του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Οι κυβερνητικές ακροβασίες σε ένα εγχείρημα υπονο-μευμένο από το μνημόνιο, απειλούν να ευτελίσουν την ελπιδοφόρα «παιδαγωγική του μέλλοντος». 

«Η κοι­νω­νι­κή οι­κο­νο­μία δεν είναι μόνον κά­ποια πει­ρά­μα­τα, έχει στρα­τη­γι­κό χα­ρα­κτή­ρα», έχει πει πολ­λές φορές το τε­λευ­ταίο διά­στη­μα ο αντι­πρό­ε­δρος της κυ­βέρ­νη­σης ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ-ΑΝΕΛ Γ. Δρα­γα­σά­κης. Και δεν είναι ο μόνος. Παρά τη μνη­μο­νια­κή με­τάλ­λα­ξη του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, η κυ­βέρ­νη­ση επι­μέ­νει ότι απο­τε­λεί στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή της η ανά­πτυ­ξη ενός ευ­με­γέ­θους τομέα ΚΑΟ (Κοι­νω­νι­κή και Αλ­λη­λέγ­γυα Οι­κο­νο­μία). Ο ίδιος ο κ. Δρα­γα­σά­κης ορί­ζει την ΚΑΟ ως βα­σι­κή συ­νι­στώ­σα ενός «νέου μο­ντέ­λου οι­κο­νο­μι­κής και κοι­νω­νι­κής ανά­πτυ­ξης... που ευ­νο­εί την κοι­νω­νι­κή κι­νη­το­ποί­η­ση και συμ­με­το­χή». Εντός της κυ­βέρ­νη­σης μά­λι­στα, πα­ρό­τι είναι ασα­φές ποιος έχει το γε­νι­κό πρό­σταγ­μα στο εγ­χεί­ρη­μα κι ενώ κα­τα­γρά­φο­νται δια­γκω­νι­σμοί, υπάρ­χουν διερ­γα­σί­ες νο­μο­θε­τι­κών πα­ρεμ­βά­σε­ων στο ισχύ­ον πλαί­σιο για την κοι­νω­νι­κή οι­κο­νο­μία (Ν. 4019/2011 και Ν. 2716/1999), τους συ­νε­ται­ρι­σμούς και τις ΜΚΟ. 

Φυ­σι­κά, η κυ­βέρ­νη­ση του τρί­του μνη­μο­νί­ου πα­ρα­βιά­ζει ανοι­κτές θύρες ανοί­γο­ντας αυτό το.....
κε­φά­λαιο τώρα, στις συν­θή­κες πα­ρα­γω­γι­κής απο­σύν­θε­σης της χώρας. Κάτι ανά­λο­γο έκανε η κυ­βέρ­νη­ση του πρώ­του μνη­μο­νί­ου (του ΓΑΠ), θε­σπί­ζο­ντας πλαί­σιο για τις Κοι­νω­νι­κές Συ­νε­ται­ρι­στι­κές Επι­χει­ρή­σεις(ΚΟΙΝ­ΣΕΠ). Η πα­ρέμ­βα­ση (από την τότε υπουρ­γό Λ. Κα­τσέ­λη) προ­κά­λε­σε ένα μίνι big bang δη­μιουρ­γί­ας ΚΟΙΝ­ΣΕΠ. Ορι­σμέ­νες λει­τουρ­γούν στο πε­ριο­ρι­στι­κό πλαί­σιο του Ν. 4019/2011, αρ­κε­τές είναι ανε­νερ­γές και πολ­λές απο­τέ­λε­σαν τον «φε­ρε­τζέ» διά­χυ­σης της επι­σφα­λούς ερ­γα­σί­ας, ιδιαί­τε­ρα από τη στιγ­μή που μια τρο­πο­ποί­η­ση του νόμου άνοι­ξε το πα­ρά­θυ­ρο στην ανα­σφά­λι­στη ερ­γα­σία για τους ερ­γα­ζό­με­νους-συ­νε­ται­ρι­στές. 

Πεδίο σύγχυσης

Ο λε­γό­με­νος τρί­τος το­μέ­ας της οι­κο­νο­μί­ας έχει απο­τε­λέ­σει αντι­κεί­με­νο ιδε­ο­λο­γι­κής και πο­λι­τι­κής διεκ­δί­κη­σης εδώ και δε­κα­ε­τί­ες. Ακόμη και η ασά­φεια των λέ­ξε­ων παί­ζει το ρόλο της στη σύγ­χυ­ση που επι­κρα­τεί σε ένα πεδίο που θα έπρε­πε να είναι προ­νο­μια­κό για την Αρι­στε­ρά. Αν και η έν­νοια της «Κοι­νω­νι­κής και Αλ­λη­λέγ­γυας Οι­κο­νο­μί­ας» ανα­πτύ­χθη­κε στο πλαί­σιο των κι­νη­μά­των κατά της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης ως αντί­στα­ση στο μο­νο­πώ­λιο των κα­πι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων εκ­με­τάλ­λευ­σης, τόσο ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός όσο και η σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία οι­κειο­ποι­ή­θη­καν και τους όρους και τις μορ­φές της «συ­νε­ται­ρι­στι­κής» δια­χεί­ρι­σης. Η ίδια η ΕΕ δια­κη­ρύσ­σει ότι το μο­ντέ­λο της είναι η «κοι­νω­νι­κή οι­κο­νο­μία της αγο­ράς». Αυτή η εν τοις όροις αντί­φα­ση έρ­χε­ται απευ­θεί­ας από το γερ­μα­νι­κό σύ­νταγ­μα και το ρεύμα του ordoliberalism (κοι­νω­νι­κός φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός), πάνω στο οποίο βα­σί­στη­κε η με­τα­πο­λε­μι­κήΓερ­μα­νία. Στο πλαί­σιο αυτό, και τη στιγ­μή που η μο­νο­πώ­λη­ση των αγο­ρών από το χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό και το πο­λυ­ε­θνι­κό κε­φά­λαιο φτά­νει σε πρω­το­φα­νή στην ιστο­ρία επί­πε­δα, η ΕΕ ανοί­γει πα­ρά­θυ­ρο ευ­και­ρί­ας στη λε­γό­με­νη «κοι­νω­νι­κή επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τα», με ισχνή χρη­μα­το­δό­τη­ση (όχι πάνω από 200 εκατ. σε σύ­νο­λο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού 1 τρισ. για την πε­ρί­ο­δο 2014-2020), αλλά και με κρι­τή­ρια που δύ­σκο­λα δια­κρί­νο­νται από την τυ­πι­κή, κερ­δο­σκο­πι­κή επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τα. 

Μοντραγκόν ή Μαριναλέντα;

Παρ’ όλα αυτά, η οι­κο­νο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα που αντι­στοι­χεί στις διά­φο­ρες μορ­φές «κοι­νω­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας» σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις κα­τα­λαμ­βά­νει ση­μα­ντι­κό μέρος του ΑΕΠ. Στην πε­ρί­πτω­ση της Ισπα­νί­ας φτά­νει το 12%. Το πιο διά­ση­μο πα­ρά­δειγ­μα είναι φυ­σι­κά η Μο­ντρα­γκόν, ο βα­σκι­κός όμι­λος συ­νε­ται­ρι­στι­κών επι­χει­ρή­σε­ων που κλεί­νει την 6η δε­κα­ε­τία της ζωής του. Είναι ο 7ος όμι­λος της Ισπα­νί­ας, πα­ρά­γει πά­μπολ­λα προ­ϊ­ό­ντα, δια­θέ­τει τρά­πε­ζες, πα­νε­πι­στή­μια, θυ­γα­τρι­κές σε όλες τις ηπεί­ρους και απα­σχο­λεί 71.000 ερ­γα­ζό­με­νους (αλλά όχι μόνο συ­νε­ται­ρι­στές). Το γε­γο­νός ότι είναι συ­νε­ται­ρι­στι­κή δεν την εμπό­δι­σε να εξε­λι­χθεί σε πο­λυ­ε­θνι­κή, που εκ­με­ταλ­λεύ­ε­ται την ερ­γα­σια­κή απο­ρύθ­μι­ση και τους χα­μη­λούς μι­σθούς χωρών όπως η Πο­λω­νία. Δεν την εμπό­δι­σε, επί­σης, να απο­φα­σί­σει «αυ­το­δια­χει­ρι­στι­κά» μειώ­σεις μι­σθών ή και απο­λύ­σεις στη διάρ­κεια της κρί­σης. 

Στον αντί­πο­δα του κο­λοσ­σού Μο­ντρα­γκόν, η Ισπα­νία προ­σφέ­ρει το δεύ­τε­ρο εμ­βλη­μα­τι­κό πα­ρά­δειγ­μα αυ­το­δια­χεί­ρι­σης. Ο λόγος για το χωριό Μα­ρι­να­λέ­ντα, όπου η συλ­λο­γι­κή δια­χεί­ρι­ση της γης, των δη­μό­σιων αγα­θών και της ίδιας της ερ­γα­σί­ας απο­τε­λεί μια πιο φτωχή σε μέσα, αλλά πιο αξιό­πι­στη προ­βο­λή του χει­ρα­φε­τη­τι­κού ορά­μα­τος της Αρι­στε­ράς. 

Η παν­σπερ­μία μορ­φών τυ­πι­κής και άτυ­πης Κοι­νω­νι­κής και Αλ­λη­λέγ­γυας Οι­κο­νο­μί­ας θο­λώ­νει τον ορί­ζο­ντα των κυ­βερ­νη­τι­κών προ­θέ­σε­ων. Τα περί «νέου μο­ντέ­λου ανά­πτυ­ξης» οφεί­λει κα­νείς να τα αντι­πα­ρέλ­θει, όταν είναι σαφές ότι, όταν κλεί­σει ο κύ­κλος του τρί­του μνη­μο­νί­ου, σχε­δόν το σύ­νο­λο της δη­μό­σιας και ιδιω­τι­κής πε­ριου­σί­ας του Δη­μο­σί­ου θα έχει ξε­που­λη­θεί. Το ίδιο ισχύ­ει για τον υπερ­χρε­ω­μέ­νο ιδιω­τι­κό τομέα. Μέσω της δια­χεί­ρι­σης των «κόκ­κι­νων» δα­νεί­ων, ό,τι υγιές απο­μέ­νει θα βρε­θεί στα χέρια ξένων funds ή θα ξα­να­πε­ρά­σει «κα­θα­ρό» στους ιδιο­κτή­τες του. Ό,τι κρί­νε­ται σκάρ­το θα ρευ­στο­ποι­η­θεί, δια­γρά­φο­ντας μαζί με τα χρέη χι­λιά­δες ερ­γα­ζό­με­νους και τις εκα­το­ντά­δων εκα­τομ­μυ­ρί­ων αξιώ­σεις τους. 

Οι χρεοκοπημένες επιχειρήσεις

Απ’ αυτή την άποψη, είναι εν­δια­φέ­ρον να δούμε πώς εν­νο­εί η κυ­βέρ­νη­ση το εν­δε­χό­με­νο ρύθ­μι­σης που θα ευ­νο­εί το πέ­ρα­σμα των χρε­ο­κο­πη­μέ­νων από τους ιδιο­κτή­τες τους επι­χει­ρή­σε­ων στους ερ­γα­ζό­με­νους. Ανα­φέ­ρε­ται το πα­ρά­δειγ­μα της ΕΝΚΛΩ, του άλ­λο­τε κρα­ταιού Λα­να­ρά, για την οποία οι ερ­γα­ζό­με­νοι έχουν κα­τα­θέ­σει σχέ­διο συν­δια­χεί­ρι­σης από τους ίδιους, το Δη­μό­σιο και τις τρά­πε­ζες, που απο­τε­λούν το 95% των πι­στω­τών της. Αλλά πώς θα κα­τα­στή­σει η κυ­βέρ­νη­ση τους ερ­γα­ζό­με­νους μέρος της λύσης, όταν η πρώτη μνη­μο­νια­κή υπο­χρέ­ω­ση που υιο­θέ­τη­σε τον Ιού­λιο ήταν η αλ­λα­γή του Κώ­δι­κα Πο­λι­τι­κής Δι­κο­νο­μί­ας, εκ­μη­δε­νί­ζο­ντας τις αξιώ­σεις των ερ­γα­ζο­μέ­νων υπέρ των τρα­πε­ζών στη δια­δι­κα­σία ανα­γκα­στι­κής εκτέ­λε­σης; Πώς θα απο­τρέ­ψει την πώ­λη­ση των επι­χει­ρη­μα­τι­κών δα­νεί­ων σε distress funds, όταν έχει πα­ραι­τη­θεί από τον έλεγ­χο των «ανε­ξάρ­τη­των» τρα­πε­ζών; Μια εν­δε­χό­με­νη λύση ανα­βί­ω­σης επι­χει­ρή­σε­ων από τους ερ­γα­ζό­με­νους είναι εξ ορι­σμού υπο­νο­μευ­μέ­νη, και τε­λι­κά απα­γο­ρευ­μέ­νη από το μνη­μό­νιο. 

Στο κα­θαυ­τό πεδίο της «αλ­λη­λέγ­γυας οι­κο­νο­μί­ας», που στη διάρ­κεια της κρί­σης γνώ­ρι­σε άν­θη­ση, με εκα­το­ντά­δες συλ­λο­γι­κό­τη­τες στή­ρι­ξης ευά­λω­των ομά­δων, η προ­σφυ­γι­κή κρίση απο­κά­λυ­ψε μια υπόρ­ρη­τη κυ­βερ­νη­τι­κή προ­σπά­θεια: την προ­σπά­θεια να ευ­νοη­θεί ένα είδος «κρα­τι­κού εθε­λο­ντι­σμού» που υπο­κα­θι­στά την απρο­θυ­μία των Ευ­ρω­παί­ων να προ­σφέ­ρουν οτι­δή­πο­τε άλλο εκτός από μη­χα­νι­σμούς απώ­θη­σης (Frontex) και συ­γκα­λύ­πτει τη γύ­μνια του εγ­χώ­ριου κρα­τι­κού μη­χα­νι­σμού. 

Εργασία ή «εθελοντισμός»;

Τέλος, θα πρέ­πει να το­νι­σθεί ότι ακόμη κι αν η κυ­βέρ­νη­ση διέ­θε­τε τις κα­λύ­τε­ρες προ­θέ­σεις (έστω και ως αυ­τα­πά­τες), δεν δια­θέ­τει κα­νέ­να χρη­μα­το­δο­τι­κό ερ­γα­λείο. Από το ήδη ξε­κο­κα­λι­σμέ­νο ΕΣΠΑ 2014-2020 δεν προ­κύ­πτουν παρά καμιά 60α­ριά εκα­τομ­μύ­ρια που υπο­θε­τι­κά θα μπο­ρού­σαν να κα­τευ­θυν­θούν στην ΚΑΟ. Για τις τρά­πε­ζες δεν το συ­ζη­τά­με. Με το «πα­ράλ­λη­λο τρα­πε­ζι­κό σύ­στη­μα» του κ.Δρα­γα­σά­κη μάλ­λον θα γε­λά­νε οι υπεύ­θυ­νοι του SSM (Ενιαί­ος Επο­πτι­κός Μη­χα­νι­σμός) που είναι πια σε επί­ση­μη ισχύ. Στο εν­δε­χό­με­νο μιας θε­σμι­κής «με­ρο­λη­ψί­ας» υπέρ των συ­νε­ται­ρι­στι­κών επι­χει­ρή­σε­ων στις δη­μό­σιες συμ­βά­σεις απο­κλεί­ε­ται να μεί­νει απα­θής η Επι­τρο­πή Αντα­γω­νι­σμού της Κο­μι­σιόν. Τι απο­μέ­νει; Εν­δε­χο­μέ­νως το χα­μη­λό ερ­γα­σια­κό κό­στος, χάρη σε δαι­μό­νια συ­στή­μα­τα «λη­στρι­κής εκ­με­τάλ­λευ­σης του εαυ­τού μας» ή συ­γκά­λυ­ψης της ερ­γα­σί­ας από τον «εθε­λο­ντι­σμό». Διό­λου τυ­χαία, τέ­τοια «αι­τή­μα­τα» προ­βάλ­λουν προς τα κυ­βερ­νη­τι­κά στε­λέ­χη επι­τή­δειοι «τε­χνο­γνώ­στες» της ΚΑΟ. 

Με τα δε­δο­μέ­να αυτά, οι προ­σπά­θειες και οι προσ­δο­κί­ες χι­λιά­δων αν­θρώ­πων που πει­ρα­μα­τί­ζο­νται ήδη σε αυ­το­δια­χει­ρι­στικά εγ­χει­ρή­μα­τα είναι απί­θα­νο να ξε­φύ­γουν από τον «κα­νό­να» της κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης των ζη­μιών του μνη­μο­νί­ου και της ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης των κερ­δών του, υπέρ των πι­στω­τών, φυ­σι­κά. 

Κι είναι κρίμα. Είναι κρίμα γιατί ένα αλη­θι­νό ερ­γα­λείο «παι­δα­γω­γι­κής του μέλ­λο­ντος», μια άσκη­ση της κοι­νω­νί­ας στη συλ­λο­γι­κή, δη­μο­κρα­τι­κή δια­χεί­ρι­ση των μέσων και των απο­τε­λε­σμά­των της πα­ρα­γω­γής της, μια ευ­και­ρία των ερ­γα­ζο­μέ­νων να απο­δεί­ξουν ότι μπο­ρούν να πε­τύ­χουν εκεί που απο­τυγ­χά­νουν οι κα­πι­τα­λι­στές, ευ­τε­λί­ζο­νται σε μια κα­ρι­κα­τού­ρα μι­κρο­κα­πι­τα­λι­σμού. Και μά­λι­στα προ­ο­ρι­σμέ­νου να απο­τύ­χει. 

από το «rproject.gr»