Ο «άγνωστος» Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος

του Νίκου Καραβέλου*

Στις αρχές του προηγούμενου μήνα συμπληρώθηκαν 37 χρόνια από τον θάνατο ενός μεγάλου Έλληνα λόγιου, μελετητή των ανατολικών γλωσσών, μαθηματικού, δοκιμιογράφου και ποιητή, του Κωνσταντίνου (Κωστή) Κτιστόπουλου (1891 – 1977).

Ποιος ήταν, όμως, ο Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος; Στον περισσότερο κόσμο είναι άγνωστος. Παντελώς άγνωστος είναι, όπως είναι φυσικό, στους πολιτικούς ταγούς της χώρας, ιδιαιτέρως στους διατελέσαντες Υπουργούς Παιδείας. Γιατί, όπως έλεγε ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος «Στον τόπο μας η αγνωμοσύνη προς τους ανθρώπους που ξοδεύονται με τυφλή αφοσίωση έχει καταντήσει θεσμός. Δεν προφτάνουν να κλείσουν το έργο τους και τους καταβροχθίζει η πιο αδυσώπητη σιωπή. Κάτι τέτοιο συνέβη και με τον Κ. Δ. Κτιστόπουλο, αυτό το θαυμαστό υπόδειγμα ασταμάτητης και ζωντανής μελέτης και μάλιστα στα βαθύτερα και καρποφόρα θέματα της επιστήμης …. Μου έκανε ευθύς εξαρχής βαθύτατη εντύπωση η πολυμάθειά του, ο φανατισμός του για τα γράμματα, καθώς εκείνου του νεαρού σπουδαστή, που εβιογράφησε ο Καβάφης «παιδί φανατικό για γράμματα». Αδηφάγος μελετητής και ακαταπόνητος συλλέκτης πληροφοριών από τα πιο δύσβατα εδάφη» (1).

Ο πολύς κόσμος τον αγνοεί, καθώς είχε την ατυχία να μορφωθεί στην ηλιόλουστη αποικία ...
της μεταπολιτευτικής αμορφωσιάς. Έτσι ο απλός κόσμος, στην ερώτηση «ποιος ήταν ο Κτιστόπουλος;», θα απαντούσε με αιδήμονα (ντροπαλή) σιωπή. Αν, όμως, το ίδιο ερώτημα ετίθετο σε κάποιον εκ των Υπουργών Παιδείας, θα εισέπραττε τη γνωστή θρασύτατη άγνοια. Οι Υπουργοί Παιδείας έχουν τόση σχέση με την Παιδεία όση έχει η γάτα με το νερό, το φίδι με τον φιδέ, ο φάντης με το ρετσινόλαδο, ο κ. Άδωνις Γεωργιάδης με το κομμουνιστικό μανιφέστο και ο πολύς Πρωθυπουργός μας κ. Αντώνιος Σαμαράς με τις διαπραγματεύσεις. Θα ήταν λογικώς αδύνατον να γνωρίζουν τον Κωνσταντίνο Κτιστόπουλο οι διατελέσαντες Υπουργοί Παιδείας. Θα ήταν ομοίως αδύνατον ο Κτιστόπουλος να γίνει Υπουργός Παιδείας, καθώς ουδέποτε διανοήθηκε να ενεργήσει σε βάρος της παιδείας.

Ο Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος γεννήθηκε το 1891 στο Αιτωλικό. Όταν ξέσπασε το κίνημα της Εθνικής Άμυνας το 1916, βρέθηκε ανάμεσα στα στελέχη της «βενιζελικής τριανδρίας» στη Θεσσαλονίκη. Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διετέλεσε Γραμματέας του κατά τα έτη 1926 - 1928 Προέδρου της Δημοκρατίας, ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη. Κατά τη γερμανική κατοχή αρνήθηκε γραπτώς προαγωγή που του προσφέρθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος, επειδή η χώρα βρισκόταν σε κατάσταση δουλείας. Μετέφρασε την «Ιστορία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» του Ουίνστον Τσώρτσιλ, τους «Μεγάλους Μύστες» του Συρέ και το «Σοσιαλισμός και Κοινωνία» του Μακ Ντόναλντ. Διετέλεσε, επίσης, για πάνω από μία εικοσαετία μέλος του Δ.Σ. της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, τον Κανονισμό της οποίας, ως νομικός, είχε ανασυντάξει. Υπήρξε ανεπιστέλλον μέλος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, καθώς και μέλος του Δ.Σ. του «Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων».

Εκείνο, όμως, που τον κατέστησε γνωστό στο εξωτερικό, ήταν η συμβολή του στην προσπάθεια αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β΄, της μυκηναϊκής ελληνικής γραφής, προσθέτοντας έτσι στην ελληνική ιστορία άλλους έξι τουλάχιστον αιώνες. Ο Κτιστόπουλος ήταν ο μόνος Έλληνας που δικαιωματικά κλήθηκε για να συμμετάσχει στο Διεθνές Συνέδριο του Παρισιού τον Απρίλιο του 1956. Στο ίδιο συνέδριο συμμετείχαν καθηγητές απ’ όλο τον κόσμο, που διέπρεπαν ή διέπρεψαν αργότερα στον τομέα των μυκηναϊκών σπουδών. Οι μόνοι που δε διέθεταν κάποιο επιστημονικό τίτλο σχετικό με το αντικείμενο ήταν ο Άγγλος αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις, ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β΄ και ο Έλληνας νομικός Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος. Ίσως γι’ αυτό ο Βέντρις του έδειχνε ιδιαίτερη συμπάθεια. Ο Κτιστόπουλος μαζί με τον Μάικλ Βέντρις, τον Έμμετ Μπένεττ και την Αμερικανίδα Αλίς Κόμπερ αποτελούν τη βασική τετράδα που συνέβαλε στην αποκρυπτογράφηση της ελληνομυκηναϊκής γραφής, της Γραμμικής Β΄. Δυστυχώς, στη χώρα του έμεινε άγνωστος, αφενός γιατί η αυτοπροβολή ήταν ασύμβατη με τον χαρακτήρα του και αφετέρου διότι το πολιτικό και καθηγητικό κατεστημένο αποσιώπησαν όχι μόνο το έργο του μεγάλου αυτού Έλληνα, αλλά ακόμα και την ύπαρξη του.

 Έργα του ήταν «Συμβολή στο πρόβλημα της μινωικής γραφής» (1945), «Το μινωικό αίνιγμα» (1940), «Πρώτες παρατηρήσεις στις επιγραφές της Πύλου» (1941), «Αναζητήσεις στις μινωικές λέξεις» (1952) κ.α.  (2)

Θα ήταν ωφέλιμο να αναφερθούμε και στην ποίησή του, παρότι ουδέποτε διεκδίκησε δάφνες ποιητή. Το τόσο επίκαιρο ποίημά του «Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ» λες και γράφτηκε σήμερα.

«Τους θέριζε τους φαύλους η αλήθεια

σοφώτατε, από το στόμα σου σπαρμένη

να σοφιστεύεις θέλαν παραμύθια

το άδικο πώς μπορεί δίκαιο να γένει

πως της πατρίδας άξιοι κυβερνήτες

του λόγου και της πράξης οι αλήτες.

Ψυχών η διδαχή σου χωνευτήρι.

«Σε θάνατον», γιατί μας …. διαφθείρει.

Ο Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος πέθανε πλήρης ημερών στις 7 Οκτωβρίου 1977. Ας διαβάσουμε με πόση σοφία αντιμετώπισε τον επερχόμενο θάνατό του :

ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΝ

Αναμενόμενε, θα’ ρθεις

να πω πως σε γυρεύω;

Όχι, δεν είμαι υποκριτής

τα ωραία πράγματα της γης μου αρέσει να χαϊδεύω.

Με την καρδιά και με τον νου να ζω

και να μαθαίνω

άνθρωπος είμαι, τίποτα για με

δεν είναι ξένο.

Αλίμονο ! Είναι της ζωής γλυκιά η πνοή και ευώδης

μα εσύ θα’ρθεις ανένδοτος, σοφός, μυστηριώδης.

(1) Andrew Robinson «Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β΄» (Η ιστορία του Μάικλ Βέντρις) εκδ. Πατάκη.

(2) Δρ. Χ. Ε. Μαραβέλιας Παράρτημα στην ελληνική έκδοση του ως άνω βιβλίου «Μάικλ Βέντρις και Κ.Δ. Κτιστόπουλος» εκδ. Πατάκη.

*Ο Νίκος Καραβέλος είναι δικηγόρος – συγγραφέας