Πατριωτισμός και «εθνικοφροσύνη»…

του Νίκου Σταθόπουλου

Η ολόπλευρη κρίση της ελληνικής κοινωνίας, κρίση δομικής αναπαραγωγής και γενικής ταυτότητας, θέτει στην πρώτη γραμμή το ζήτημα του πατριωτισμού… η κρίση έχει τον χαρακτήρα «εθνικής κατάρρευσης», και αυτό είναι ένα πεδίο όπου δοκιμάζονται οι ιδέες και οι αξίες περί την πατρίδα…. με πάταγο καταρρέουν οι «βεβαιότητες», και μόνο ο αέρας κοπανιστός της «προδοσίας» διασώζει το ανύπαρκτο κύρος τους…

Στην Ελλάδα, ποτέ δεν ευδοκίμησε η Πολιτική ως συνάρτηση του «ταξικού», όχι γιατί ήμαστε τάχα μια «αταξική εθνική οντότητα» αλλά διότι οι ταξικές σχέσεις πραγματώθηκαν ανέκαθεν με ιδιαίτερο τρόπο (π.χ. οι σχέσεις του «πρόκριτου» με την Κοινότητα, και του «καραβοκύρη» με τους «συντροφοναύτες», δε μπορούν να εξηγηθούν με την εργαστηριακή σχηματικότητα των «νύχτα πήρατε το πτυχίο» επιγόνων του Μαρξ…)….

Μεταπολεμικά, «συγκρούστηκαν» δύο «γραμμές πατριωτισμού»: η δεξιά, της «εθνικοφροσύνης», και η «κεντροαριστερή», της «εθνικής ανεξαρτησίας» (με δύο όψεις: την αριστερή ριζοσπαστική της «αντιιμπεριαλιστικής κατεύθυνσης», και την κεντρώα με δόγμα το «σύμμαχοι ναι, δορυφόροι όχι»)… το «ανήκομεν εις την Δύσιν» και οι παραλλαγές του «διεθνιστικού ξανθού γένους», όρισαν μια διαπάλη που καθιστούσε την πατρίδα «μύθο»… η πραγματική πατρίδα, έψαχνε την αυτογνωσία...
της στην Πίνδο και τον Γοργοπόταμο, και έχανε αυγά και καλάθια στο Γράμμο και την Κορέα… οι βραχύβιες κραυγές πατριωτικής ανασυγκρότησης δεν απέφυγαν τη μοίρα της ιδεοληψίας, του μικροϊδιοκτητισμού και του εξωστρεφούς φατριασμού… ο μεταπολεμικός «πατριωτισμός» χρηματοδοτήθηκε από «τζάκια» που σχηματίστηκαν με την απίθανη λεηλασία των αμερικανικών δολλαρίων της πιο σικέ αντικομμουνιστικής «ανοικοδόμησης»…

Ναι μεν ο πατριωτισμός δεν έχει κομματικό πρόσημο, αλλά αυτό δεν ίσχυσε ιστορικά, και, επίσης, η διαχείριση της πατριωτικής πολιτικής δεν είναι λογικό και δυνατό να αποσυνδεθεί από τη γενικότερη κοσμοθεωρία καθενός… «προγραμματικές συλλογικότητες» στοχάζονται και διατυπώνουν και προωθούν τα «υπόγεια ρεύματα» της αντικειμενικής ζωής…

Το πρώτο ζητούμενο είναι να μην «αξιοποιείται» η πατρίδα ως πεδίο επενδύσεων γενικότερης πολιτικής είτε ως εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής επιρροής… και τούτο διότι, η πατρίδα είναι το ιστορικό πολιτισμικό κέλυφος όπου διαμορφώνονται οι κοινωνικές καταστάσεις, και, συνεπώς, δε μπορεί να απονοηματοδοτηθεί κοινωνικά και πολιτικά στην ιστορική πολιτική πράξη… η «αόριστη» και «γενικώς» πατρίδα, κατ’ ουσίαν βιώνεται εμπειρικά ως «καθαρό έθνος», δηλαδή ως πούρος εθνικισμός και πρόδρομος του πούρου φασισμού…

Και στις μέρες μας, η πατριωτική ιδέα -όσο και όπως υφίσταται…- δείχνει να μην μπορεί να αποκολληθεί πρωτίστως από το κακόσημο και αποτυχημένο περιεχόμενο της «εθνικοφροσύνης»… δηλαδή της κρατικής ιδεολογίας που, μετά τον Εμφύλιο, προσδιόρισε τη βαθιά εξάρτηση του τόπου (από το «δυτικό παράδειγμα και μοντέλο διεθνών σχέσεων») με πνεύμα «πτωχής αλλά υπερήφανης Ελλάδος με καθαρό αντικομμουνιστικό πρόσημο»…

Η «εθνικοφροσύνη» λάτρευε τον «μπάρμπα Σαμ» (αλλά με έναν μοναδικό λαϊκό σνομπισμό…), βούλιαζε τελετουργικά στην «παράδοση» (αλλά με ανοιχτό μάτι και στις μόδες και στις αλλαγές), καμάρωνε με τους «χρυσοφόρους επενδυτές» που θα την «προκόβανε» (αλλά οι ήρωές της αναβλύζανε από μια υπερταξική μυθολογία λαϊκής πρωταξίας), ένιωθε τη μετανάστευση σαν «μοίρα του καψερού λαού» (αλλά με το αντιναζιστικό φρόνημα της νικηφόρας Αντίστασης να είναι ο ανομολόγητος παράγοντας μιας ποιοτικής αντοχής που εξαφάνιζε κάθε αφομοίωση), αγαπούσε τους «αξιωματικούς» (με τη νόθα πρόσληψη των προτύπων που συνιστούσαν οι μεγάλοι Οπλαρχηγοί και ο Καλλέργης), τηρούσε με απόλυτο ευλαβισμό τα θρησκευτικά και πολιτισμικά «ιερά και όσια»…

Όλη αυτή η αντιφατικότητα, εξηγεί ουσιωδώς το ότι εν Ελλάδι έχουμε ταυτόχρονα, και από το ίδιο «συλλογικό υποκείμενο», ειλικρινή ηρωοποίηση του Βελουχιώτη αλλά και ειλικρινή θαυμασμό για τον Μεταξά και τον Παπαδόπουλο… και επίσης εξηγεί ότι δεν υπάρχει ηγεμονικός φασίζων εθνικισμός (που προϋποθέτει «αυτοκρατορικό παρελθόν» και σχηματική κοινωνική ομοιογένεια), αλλά «ακροδεξιά διολίσθηση»….

Η προέλευση αυτού του «εθνικού συντηρητισμού» ανάγεται στον 18^ο αιώνα, στην εξόντωση των -αστικής υφής- συνεταιριστικών δραστηριοτήτων που δρομολογούσαν μια πρωτοπόρα ανάπτυξη… Άγγλοι βιομήχανοι (της κλωστοϋφαντουργίας) και Υψηλή Πύλη τίναξαν στον αέρα αυτή την προσπάθεια και κατέστρεψαν εκτεταμένα κοινωνικά στρώματα που υποχρεώθηκαν σε μια μίζερη αγροτική επιβίωση του κρατικοδίαιτου και εγγενώς πελατειακού μικρού κλήρου και «σπρώχτηκαν» σε μια απόλυτη σχέση αυτοκαθορισμού από την παράδοση… ματαιωμένη αστική προσπάθεια που παρήγαγε έναν ιδιότυπο συντηρητικό υπερπατριωτισμό…

Η «εθνικοφροσύνη» ήταν ο παραπονιάρικος, πελατειακός και βίαιος εθνικισμός μιας ηττημένης ολότητας που όσο υπεράσπιζε την περηφάνια της τόσο ωθούσε τις αντιφάσεις της στην υποτέλεια… σε αυτή την «εθνικοφροσύνη» αντικαθρεφτίστηκε η καταγωγική δυναμική της λεγόμενης «νόθας αστικοποίησης»….

Αυτό που έχει σημασία, σήμερα, είναι δούμε ότι στα σημασιακά βάθη αυτού του ιδιόρρυθμου εθνικισμού, λειτουργούν με τιμιότητα βασικές πολιτισμικές αξίες: η πατρίδα, η συνέχεια, η συσπειρωτική εθιμικότητα, η απλή ηθική, η ελληνορθόδοξη πίστη, το ατομικό και συλλογικό φιλότιμο… δηλαδή, είναι ένας νοηματικός/γλωσσικός χώρος με εθνικά θετική δυναμική, αν και με αντιδραστική αξιοποίηση σε συνθήκες ανάπτυξης του ολοένα και πιο δορυφορικού μεταπρατισμού… ο διάλογος Κατράκη-Παπαγιαννόπουλου, στο «Ταξίδι στα Κύθηρα» είναι η επιτομή μιας αυτοσυνειδησίας με οραματική δυναμική…. αυτό το αξιακό δυναμικό, αυτή η συλλογική αξιακή παρακαταθήκη, είναι πολύτιμη πρώτη ύλη για δημιουργίες μιας σύγχρονης αναγέννησης…. αυτός ο συντηρητισμός, στην καθαρή πολιτιστική και ηθική του μορφή, διαφύλαξε ένα συλλογικό έθος πεισματικής αυτοαναφοράς, έναν ανθεκτικό «λαϊκό πολιτισμό» της πρωτογενούς μέριμνας για το «κοινό σπίτι»…

Αλλά η σημερινή άμυνα της πατρίδας, το «ζητούμενο» πατριωτικό κίνημα της σύγχρονης εθνικοαπελευθερωτικής προοπτικής, δε μπορεί να αναχθεί σε υποτελείς πατριωτισμούς της ψυχροπολεμικής εποχής…. η «περιφραγμένη καθαρότητα» των «νοικοκυραίων», μαζεύει τα ντροπιασμένα κομμάτια της από τα μοντέρνα σακίδια των 500.000 νέων μεταναστών που ο «νομαδικός τυχοδιωκτισμός» τους καταγράφει: και την ιστορική αποτυχία της «εθνικόφρονος ανάπτυξης», και την εύκολη διάβρωση του «σύμπαντος των νοικοκυραίων» από τις επιρροές του «πλανητικού καπιταλισμού»…

Απέναντι στο αδηφάγο παγκοσμιοποιητικό τσουνάμι, απέναντι στον εφιάλτη της «οργανικής αποικίας», δεν είναι λογικό και εποικοδομητικό να συζητάμε για τον «πατριωτισμό» του Γεώργιου Βλάχου και του «Στρατηγέ ιδού ο στρατός σας», του Γρίβα και του Γκοτζαμάνη… ο «Παρθενών της νεοτέρας Ελλάδος» έδωσε επίφαση νομιμότητας στις συζητήσεις εμπορευματοποίησης του Παρθενώνα, και η κουλτούρα της «φιλότιμης εξάρτησης» επέτρεψε στους γραικύλους της μνημονιακής διαχείρισης να κάνουν ιδιοκτησία τους το «πρόγραμμα» του εθνικού και κοινωνικού αφανισμού…

Ένας «πατριωτισμός» της ξενόδουλης εθνικιστικής ακαμψίας, δεν έχει τίποτα να συνεισφέρει στην αντιπαγκοσμιοποιητική προοπτική… και τούτο διότι -εκτός από τα ζητήματα δημοκρατικής τάξης και πολιτικής ηθικής- έχει παθητικό αμυντικό χαρακτήρα σε βάση στατικής μικροϊδιοκτησίας, δηλαδή είναι εκτός τόπου και χρόνου…