Μία Διδακτική Ιστορία: Ο Στίγκαλ, ο Γκλάς, ο Βάντεμπεργκ και Εμείς

του Σπύρου Στάλια*

Τον Ιούνιο του 1933, ο Χένρυ Στίγκαλ, βουλευτής από την Αλαμπάμα, ο Κάρτερ Γκλάς γερουσιαστής από την Βιρτζίνια, συνε-πικουρούμενοι από τον γερουσιαστή του Μίσιγκαν Άρθουρ Βάντεμπεργκ, πέρασαν ένα νόμο που άλλαξε ριζικά την λειτουργία της τραπεζικής δραστηριότητας παγκοσμίως.

Ο νόμος αυτός, γνωστός διεθνώς ως Γκλάς-Στίγκαλ act.

α) Επέβαλε στις Τράπεζες αυστηρούς κανονισμούς λειτουργίας με ελέγχους από την Κεντρική Τράπεζα κυρίως ως προς την κεφαλαιακή τους επάρκεια.

β) Απαγόρευσε στις Τράπεζες να πωλούν ιδιωτικά χρεόγραφα ή να γίνονται ανάδοχοι ποικίλων κερδοσκοπικών και μη ιδιωτικών μετοχικών ή ομολογιακών εκδόσεων ή ακόμα να παίζουν τις κατα-θέσεις των πελατών τους στο Χρηματιστήριο.

γ) Απαγόρευσε στις Τράπεζες να έχουν οποιαδήποτε έμμεση ή άμεση σχέση με το Χρηματιστήριο, με Χρηματοπιστωτικούς Οίκους, Επενδυτικές Τράπεζες, να δημιουργούν ή να αγοράζουν Χρηματιστη-ριακές Εταιρίες ή να έχουν επενδυτικές θυγατρικές Τράπεζες που δραστηριοποιούνται στο Χρημα-τιστήριο.

δ) και τέλος, με βάση αυτόν τον νόμο, ιδρύθηκε η Ομοσπονδιακή Εταιρία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC).

Με το άκουσμα της κατάθεσης ενός τέτοιου νόμου προς ψήφιση, οι Τράπεζες και οι Τραπεζίτες...
στην Αμερική σήκωσαν επανάσταση. Κατηγόρησαν τον νόμο ως «παράλογο, αντιεπιστημονικό, άδικο και επικίνδυνο».

Ο Ρούζβελτ αμύνθηκε του νόμου, χαρακτηρίζοντας τους Τραπεζίτες υπόκοσμο όμοιο με τους γκάγκστερς του μεσοπολέμου.

Παρ’ όλες τις αντιδράσεις ο νόμος ψηφίστηκε. Έγινε νόμος παγκόσμιος με την έννοια ότι υιοθετήθηκε από όλα τα Κράτη του κόσμου μεταγενέστερα. Το τραπεζικό σύστημα από Καζίνο έγινε τραπεζικό σύστημα. Ήταν, ο νόμος αυτός, αποτέλεσμα της παγκόσμιας κρίσης του 1929.

Ουσιαστικά αυτός ο νόμος έθετε υπό έλεγχο τη δημιουργία των πιστώσεων, ή ακόμα καλύτερα ο νόμος αυτός συνέδεε την παροχή πιστώσεων με τις επενδύσεις στην πραγματική οικονομία και άρα με την ικανότητα μιας οικονομίας να δημιουργεί αποταμιεύσεις μέσω των επενδύσεων.

Έτσι προστατευόντουσαν οι τρεις πυλώνες της οικονομίας, η κατανάλωση, η απόδοση του κεφαλαίου στην πραγματική οικονομία και η ρευστότητα της οικονομίας.

Τέλος με την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Εταιρίας Ασφάλισης Καταθέσεων οι τραπεζίτες έγινα προσεκτικοί. Ο υπεύθυνος τραπεζίτης αναγκάστηκε να επιβλέπει τον ανεύθυνο τραπεζίτη.

Η ανάπτυξη στηρίχτηκε πάνω σε αυτό τον νόμο.

Η αναρχία της ανεξέλεγκτης τραπεζικής λειτουργίας, που είχε οδηγήσει σε παγκόσμια κρίση το 1929, στο Ναζισμό, στον Εμφύλιο της Ισπανίας, στην πτώχευση και στην 4η Αυγούστου στη Ελλάδα, σε ύφεση την Αγγλία και την Γαλλία, σε πολιτική αστάθεια όλη την Ευρώπη, και στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, φάνηκε πως είχε σταματήσει ανεπιστρεπτί.

Πορεύτηκε η Δύση αλλά και ο υπόλοιπος κόσμος με αυτόν τον νόμο έως το 1980 περίπου.

Μετά άρχισε να ξηλώνετε σταδιακά και το 1999 κατηργήθη πλήρως, μετά από 25 απόπειρες κατάργησης του ενδιαμέσως. Με αυτόν τον νόμο, από το 1947 έως το 1972 σημειώθηκε αύξηση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 5,5%. Ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε σημειωθεί τέτοια αύξηση του πλούτου και εν πολλοίς δίκαια κατανεμημένου, ο πληθωρισμός δεν ήταν παραπάνω από 3% και καμία κρίση δεν σημειώθηκε. Επί της ουσίας είχαν επικρατήσει οι Κεϋνσιανές αντιλήψεις για την οικονομία.

Μετά το 1980 όμως επεκράτησε ο νεοφιλελευθερισμός παγκοσμίως. Μπορούμε να τον συνοψίσουμε ως εξής.

Η όλη ιδέα στηρίζεται στη θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών που στην ουσία περιγράφει την κλασσική αντίληψη. Αντίληψη του 18ου και 19ου αιώνα για την οικονομία, ότι στην αγορά επικρατεί πλήρης ανταγωνισμός και ότι οι δρώντες εκεί επιθυμούν να μεγιστοποιούν την ωφελιμότητα τους ή αλλιώς τα κέρδη τους. Αυτό περιγράφεται ως φυσικός-νευτώνειος νόμος.

Εφ’ όσον αυτό συμβαίνει, οι αγορές ελεύθερες, χωρίς καμία κρατική παρέμβαση, εγγυώνται την πλήρη οικονομική ανάπτυξη. Κατά συνέπεια με την εγκαθίδρυση μιας παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς, με βάση αυτή την επιστημονική άποψη πλέον, η ελεύθερη αγορά παράγει τα βέλτιστα αποτελέσματα για την ανθρωπότητα.

Αλλά από το 1980 έχουμε ζήσει 25 περιφερειακές κρίσεις, τρεις παγκόσμιες κρίσεις και αυτή που ξέσπασε από το 2008 να μην έχει τελειωμό.

Παράλληλα η παγκόσμια ανάπτυξη έχει φρενάρει, η κατανομή του πλούτου μέσα στις δυτικές κοινωνίες έχει γίνει εξόχως άνιση, αλλά και μεταξύ των εθνών παγκοσμίως, η ανισότητα να έχει λάβει διαστάσεις εφιαλτικές ενώ καταχρεωμένες είναι χώρες και νοικοκυριά. Η αγορά εργασίας, η αγορά των μισθών της Κίνας, έχει γίνει εν τω μεταξύ, παγκόσμιο πρότυπο.

Και πέραν αυτών, παρατηρούμε σε Αμερική και Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, μια εικόνα πρωτόγνωρη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τράπεζες και Τραπεζίτες εμμέσως ή αμέσως να έρχονται αυτές στα γκισέ των φορολογούμενων πια, να πάρουν κεφάλαια για να επιβιώσουν…. για να μπορούμε μετά να πάρουμε τις καταθέσεις μας ή να δώσουν δάνεια στον καλό καπιταλιστή για την ανάπτυξη μας!!

Μάλλον έχει χαθεί κάθε μετρό σοβαρότητας ή κάτι έχει συμβεί στη διανοητική μας κατάσταση.

Ενώ καμία πειστική εξήγηση δεν έχει διατυπωθεί θεωρητικά από τους νεοκλασικούς-μονεταριστές γι’ αυτά που συμβαίνουν, επιστημονικά κρύβονται, στην πράξη μέσω των πολιτικών και των ΜΜΕ που ελέγχουν, λυσσάνε να διατηρήσουν αυτό το άθλιο καθεστώς όπως ακριβώς όλοι το νοιώθουμε.

Τι έγινε λοιπόν; Με την κατάργηση του νομού Γκλάς-Στίγκαλ και την επικράτηση της νευτώνειας αντίληψης της οικονομίας, αφήσαμε την κερδοσκοπία να κατευθύνει το μέλλον της ανθρωπότητας.

Όπως έλεγε ο Κέϋνς «οι κερδοσκόποι δεν δύνανται να βλάψουν ως φυσαλίδες επί σταθερού ρεύματος επιχειρηματικότητας. Η κατάσταση καθίσταται όμως σοβαρά όταν η επιχειρηματικότητα καθίσταται μια φυσαλίδα εις τον κυκεώνα της κερδοσκοπίας. Όταν η κεφαλαιουχική ανάπτυξη μιας χώρας καθίσταται υποπροϊόν της δραστηριότητας μια χαρτοπαικτικής λέσχης (εννοεί τραπεζικό σύστημα καζίνο), είναι πιθανόν ότι η εργασία δεν γίνεται καλά».

«Με αλλά λόγια, αν οι κερδοσκόποι απωλέσουν την εμπιστοσύνη τους για ένα κερδοφόρο μέλλον ή η πίστη των τραπεζών που δανείζουν εξασθένηση, τότε η καταστροφή της οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου είναι αναπόδραστη και ‘ενώ η εξασθένηση της μιας είναι αρκετή για να προκαλέσει κατάρρευσιν, η ανάρρωσης απαιτεί την αναγέννηση αμφοτέρων. Πράγματι η εξασθένηση της πίστεως αρκεί να προκαλέσει κατάρρευσιν, αλλά η ενίσχυση της, αν και αποτελεί αναγκαίον όρον αναρρώσεως δεν αρκεί».

Τι αρκεί; Η επανασύνδεση των τραπεζικών πιστώσεων με την πραγματική οικονομία, επενδύσεις, κατανάλωση, ρευστότητα και η τιθάσευση του τραπεζικού συστήματος.

Από την οικονομική ιστορία ένα μάθαμε. Ότι οι επενδύσεις δεν γίνονται από έλλειψη αποταμιεύσεων αλλά από την έλλειψη ρευστότητας των Τραπεζών.

Καιρός είναι οι πολιτικοί να πάρουν μισθό από το φυσικό αφεντικό τους που είναι ο Λαός και όχι από τους Τραπεζίτες. Οι Τραπεζίτες σιχαίνονται την δημοσιονομική πολιτική που στοχεύει στην δημιουργία θέσεων εργασίας, ή την νομισματική πολιτική που τους αποστερεί από προσόδους διατηρώντας χαμηλά τα επιτόκια, είτε διαβρώνει την άξια των απαιτήσεων τους μέσω του πληθωρισμού. Ο Λαός μέσω αυτών των πολιτικών έχει αντίθετα συμφέροντα.

Αν τίποτα δεν αλλάξει, ο οικονομικός μεσαίωνας που έχουμε ήδη εισέλθει προ 9 ετών θα μας αφανίσει.

spyridonstalias@hotmail.com

*Ο Σπύρος Στάλιας είναι οικονομολόγος Ph.D και επικεφαλής του Τομέα Οικονομίας του ΕΠΑΜ