Aylan Kurdi: Το όνομα του Άλλου

του Θέμη Τζήμα

Ο Άλλος, προκειμένου να εκπληρώνει το ρόλο του Άλλου δεν έχει ποτέ όνομα: μας παρουσιάζεται ως από- προσωποποιημένος και ακολούθως προσλαμβάνεται από εμάς ως από- ανθρωποποιημένος. Ναι, βεβαίως είναι βιολογικά άνθρωπος αλλά οντολογικά δεν είναι παρά μια κατηγοριοποίηση: πρόσφυγας, μετανάστης, “λαθραίος”, μουσουλμάνος, Αφρικανός, παλαιότερα Εβραίος ή κομμουνιστής. Ένας ημιτελής, ελλειμματικός άνθρωπος, χωρίς άλλες ιδιότητες πλην της μιας βάσει της οποίας τον προσλαμβάνουμε, χωρίς συνήθειες, καθημερινότητα, έρωτες, βιβλία, καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, ανάγκες πέραν της επιβίωσης, χωρίς βαθύτερες σκέψεις. Η απόκρυψη του ονόματος, ίσως ακόμα περισσότερο και από την απόκρυψη του προσώπου είναι κομβική, προκειμένου από τη μια ο Άλλος να εμφανίζεται σαν την κόλαση που μας απειλεί, εισβολέας, απολίτιστος και βρώμικος, ενώ από την άλλη οι τύψεις μας εφησυχάζουν, στο στερεότυπο ότι “μ' αυτούς πάντα έτσι συνέβαινε”.

Ο Aylan Kurdi, που πνίγηκε στο Αιγαίο όπως χιλιάδες άλλοι, παιδιά, νέοι, γέροι, γυναίκες και ...
βρέθηκε στις ακτές της Τουρκίας σε μια στάση που έμοιαζε σα να κοιμάται, έχει όνομα. Έβγαινε φωτογραφίες στα γενέθλιά του, είχε συνήθειες της ηλικίας του, τον αγαπούσαν και αγαπούσε ανθρώπους, όπως μας αγαπούν και όπως αγαπούμε και εμείς. Θα αλλάξει η Ευρώπη μετά τη φωτογραφία του στις ακτές της Τουρκίας;

Όχι, δε θα αλλάξει. Δεν άλλαξε μετά τις αντίστοιχες φωτογραφίες από τη Γάζα, από τη Συρία, από τη Λιβύη, όπως δεν είχε αλλάξει παλαιότερα μετά τις φωτογραφίες από το Βιετνάμ, από την Αλγερία, από το Κονγκό. Δε θα αλλάξουν ούτε οι Ευρωπαίοι που θα ξεπεράσουν γρήγορα το σοκ της φωτογραφίας του- πραγματικό ή υποτιθέμενο- μέσα από έναν καταιγισμό φωτογραφιών κάθε είδους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δε θα αλλάξουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες όπως δεν άλλαξαν εν μέσω κρίσης στη διαχείριση της φτώχειας μέσα και έξω από την Ευρώπη, της ειρήνης και του πολέμου παρά μόνο επί τα χείρω, καθώς χτίζουν κοινωνίες ακόμα πιο δέσμιες των συμφερόντων των ολιγαρχιών του πλούτου.

Επιπλέον, όσο και αν ένα μείγμα ανιστόρητων και “ευρωπαϊστών” πολιτικών επιμένουν ότι αν επιστρέψουμε στις ιδρυτικές αξίες της ΕΟΚ ή του “ευρωπαϊσμού” τα πράγματα θα είναι πιο ανθρώπινα, η Ευρώπη και μάλιστα της εποχής της νεωτερικότητας είναι σύμφυτη και με γεγονότα απίστευτης βαρβαρότητας: τρομοκρατία (-ες), πρωταρχική καπιταλιστική συσσώρευση, ναπολεόντειοι πόλεμοι, δουλεμπόριο, ιμπεριαλισμός, παγκόσμιοι πόλεμοι, αποικιακοί πόλεμοι είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία της ευρωπαϊκής κληρονομιάς, που εύκολα ξεχνούμε ή αντιμετωπίζουμε σαν ιστορικά ατυχήματα, ενώ συνιστούν δομικά τμήματα του ποιος είναι ο “ευρωπαϊσμός”.

Ακόμα χειρότερα: ο “ευρωπαϊσμός”, ο “ευρωπαϊσμός” “αριστερών” και δεξιών δεν είναι παρά μια άλλη πρόταση ενός εθνικισμού που ανάγεται από εθνικό και ενίοτε- ή τουλάχιστον- λαϊκό επίπεδο σε αυτό της καπιταλιστικής περιφερειοποίησης και των ελίτ και επομένως πασπαλίζεται με ολίγη από κοσμοπολιτισμό. Είναι ο κοσμοπολιτισμός της ολιγαρχίας και της φιλανθρωπίας της, ποτέ του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης.

Ο “ευρωπαϊσμός” που άλλοτε εκθειάζει τα επιτεύγματά του εν μέσω κρίσης- πχ. την υπερχρέωση των λαών προς όφελος των τραπεζιτών ή το μεγαλείο των Βρυξελλών- και άλλοτε ολοφύρεται για την αποξένωση από τις ιδρυτικές αξίες της ΕΚΑΧ ή της ΕΟΚ, σιωπά ή και υποστηρίζει τις επεμβάσεις που απήγαγαν το λαϊκό κίνημα της αραβικής άνοιξης ή το κατέπνιξαν ανοιχτά εκεί που είχε κοινωνικό και εργατικό χαρακτήρα, υπέρ της αλλαγής καθεστώτων και διάλυσης χωρών, με κλασικές περιπτώσεις τη Λιβύη και τη Συρία. Τις υποστηρίζει στο πλαίσιο μιας διεύρυνσης της σφαίρας επιρροής του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Αυτός ο “ευρωπαϊσμός” είναι απόλυτα σύμφωνος με τις αξίες των ιδρυτών της ΕΟΚ και είναι ένοχος για τα προσφυγικά ρεύματα, για τους θανάτους μέσα σε αυτές τις χώρες, για τους θανάτους στα σύνορα της Ευρώπης, για τα κράτη- αποθήκες που διαμορφώνουν οι συνθήκες της ΕΕ. Αυτός ο “ευρωπαϊσμός” χτίστηκε διαχρονικά στην αντίθεση προς τον από- ανθρωποποιημένο Άλλο. Τον προϋποθέτει.

Αν υπάρχει μια Ευρώπη άξια υπεράσπισης δεν είναι η “ευρωπαϊστική” Ευρώπη αλλά οι εν τη Ευρώπη μεγάλες επαναστάσεις και εξεγέρσεις στις πιο γνήσιες εκδοχές τους, που επειδή ακριβώς ήταν μεγάλες ήταν και οικουμενικές. Η Ευρώπη του “ευρωπαϊσμού”, κατασκεύασμα των ελίτ, γεμάτη “περιφερειακό εθνικισμό”, φοβική και απειλητική συνάμα, ένοχη για άπειρα εγκλήματα δε θα αλλάξει όσα παιδιά και αν πνιγούν. Δεν μπορεί να αλλάξει και δεν της αξίζει να σωθεί. Το αντίθετο, πρέπει να διαλυθεί. Όποιος μάλιστα είναι σοσιαλιστής, κομμουνιστής ή έστω δημοκράτης και ανθρωπιστής ξέρει- αν όντως είναι αυτό που λέει ότι είναι,- ότι δεν μπορεί παρά να είναι διεθνιστής, “οικουμενιστής” ενδεχομένως, εν τέλει επαναστάτης αλλά ποτέ “ευρωπαϊστής”.

Ο Aylan Kurdi δεν πνίγηκε καθώς έκανε το μπάνιο του στη θάλασσα, κάτι που θα ήταν αρκετά τραγικό από μόνο του. Πνίγηκε γιατί και εμείς διαλύουμε τη χώρα του. Γιατί ο “ευρωπαϊσμός” μας συνεπάγεται σφαίρες επιρροής και εγκλήματα όπως ο πνιγμός του. Έχει όνομα και πρέπει να το θυμόμαστε ως διαρκή υπόμνηση του τι δεν κάναμε και του τι πρέπει να κάνουμε.