Τα μαρτύρια της μυθολογίας και των μνημονίων

του Γιάννη Μάρκοβιτς

Στην Ελληνική μυθολογία υπάρχουν διάφορα γνωστά μαρτύρια. Ο Τάνταλος ήταν κρεμασμένος στο κλαδί ενός οπωροφόρου δέντρου πάνω από μια ελώδη λίμνη και βασανίζονταν μόνιμα από πείνα και από δίψα, ενώ ένας βράχος κρέμονταν πάνω από το δέντρο απειλώντας να τσακίσει το κεφάλι του.

Ο Σίσυφος τιμωρήθηκε από τους «κριτές των νεκρών», οι οποίοι του επέβαλαν να κουβαλάει ένα βράχο στην κορυφή ενός βουνού. Φτάνοντας στην κορυφή, η πέτρα δεν σταθεροποιούνταν ...
και έπεφτε από την άλλη πλευρά. Ο Ιξίωνας τιμωρήθηκε από τον Δία και με εντολή του ο Ερμής τον έδεσε σε ένα φλεγόμενο τροχό μαζί με φίδια. Ο Γίγαντας Τιτυός καταδικάστηκε να βρίσκεται δεμένος και τεντωμένος στον Τάρταρο, όπου δύο γύπες έτρωγαν συνεχώς το συκώτι του. Οι δε Δαναΐδες, όταν πήγαν στον Άδη, μετέφεραν και έριχναν αιώνια νερό σε ένα τρύπιο πιθάρι για να τιμωρηθούν για τη δολοφονία των Αιγυπτιαδών (ήταν η τιμωρία της εργασίας χωρίς τέλος και σκοπό).

Στην μυθολογία οι τιμωρίες επιβάλλονταν γιατί οι θνητοί ή οι ημίθεοι έρχονταν σε σύγκρουση με τους θεούς και ειδικά τον Δία και για το ότι έκαναν πράξεις ασύμβατες με τις αποφάσεις και τις προσταγές των θεών. Οι τιμωρημένοι είχαν υποπέσει στα αδικήματα της απληστίας, της εξαπάτησης και της παραπλάνησης, της ασέβειας και της αγνωμοσύνης, της κλοπής, της ψευδομαρτυρίας, της αποκάλυψης θεϊκών μυστικών, της υποταγής σε πάθη, του βιασμού και της δολοφονίας συζύγων, συγγενών και μελών της οικογένειας.

Με μια ματιά τα αδικήματα των μαρτύρων της μυθολογίας φαίνεται να αφορούν σε θέματα που έχουν να κάνουν με συμπεριφορές και πράξεις, οι οποίες οδηγούν στην εκμετάλλευση τρίτων και σε εξαπάτηση της εξουσίας. Οι αρχαίοι θεοί ήταν ιδιαίτερα αυστηροί στην επιβολή τιμωρίας και τα μαρτύρια των «καταδικασμένων» είτε ήταν αιώνια, είτε τους «συνόδευαν» και τους «κατέτρωγαν» στον Άλλο Κόσμο. Αυτά όμως συνέβαιναν στα πολύ παλιά χρόνια. Για να κυριολεκτούμε, τα μαρτύρια αυτά ήταν ιστορίες «βγαλμένες» από την ανθρώπινη φαντασία.

Ιστορίες συγκλονιστικές και περιπετειώδεις, ικανές όμως να προτρέψουν και να αποτρέψουν, να φοβίσουν και να νουθετήσουν. Αυτές οι ιστορίες έγιναν οικουμενικές, είναι διαχρονικές και διαπολιτισμικές. Διδάσκονται και λέγονται από άκρη σε άκρη, σε όλες τις γλώσσες και διαλέκτους. Ονομάζονται ως «τα μαρτύρια του Ταντάλου», «το μαρτύριο του Σίσυφου» ή η «πίθος των Δαναΐδων». Τα μυθολογικά γεγονότα και οι ήρωες τους επηρέασαν ποιητές, εικαστικούς, φιλοσόφους (Κριτίας, Αισχύλος, Πολύγνωτος, Φρύνιχος, Πίνδαρος, Βιργίλιος, Τζοακίνο Ασερέτο, Χοσέ δε Ριβέρα, Γιοχάνες Σίλινγκ, Αλμπέρ Καμύ, και πολλούς άλλους).

Ποιά όμως είναι η σχέση τους με το σήμερα; Πώς η μυθολογική Ελλάδα σχετίζεται με την Ελλάδα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα; Εκτός από την γεωγραφική ταύτιση και την, ως ένα βαθμό, γλωσσική, πώς σχετίζονται οι παραπάνω μύθοι με τα μνημόνια; Οι σημερινοί Έλληνες μπορεί να μην είναι ο Τάνταλος ή ο Σίσυφος, αλλά εδώ και κάποια χρόνια τούς έχουν «φορτώσει» πέτρες – που τις ονομάζουν αναγκαίες οικονομικές στερήσεις και θυσίες – και τούς ζητάνε να τις κουβαλάνε στις σημερινές τεχνολογικές και πολυσύνθετες «ανηφόρες».

Και αυτοί το κάνουν. Αγκομαχώντας και βαριανασαίνοντας σκαρφαλώνουν το δύσβατο δρόμο για την, πολλά υποσχόμενη, «έξοδο από την κρίση», νιώθοντας χρόνο με τον χρόνο ότι τα βάρη τους πολλαπλασιάζονται και ότι τα εμπόδια που συναντούν πληθαίνουν. Ενώ τους λένε ότι πλησιάζουν στην πηγή, την τελευταία στιγμή δεν καταφέρνουν να πιουν νερό. Κοιτάζουν γύρω τους τις λιχουδιές της ζωής, αλλά ξένοι είναι εκείνοι που έρχονται και τις γεύονται (και μάλιστα έρχονται από την μακρινή Ρωσία, δείχνοντας σε όλους μας, πόσο εύκολα «γυρνάει ο τροχός» και εμείς που τους λοιδορούσαμε πριν από κάποια χρόνια, τώρα αποζητάμε το ρούβλι τους για να επιβιώσουμε).

Οι σύγχρονοι Έλληνες τιμωρούνται για ό,τι τιμωρήθηκαν οι πρόγονοί τους. Απείλησαν την «αγία νεοφιλελεύθερη εξουσία», επέδειξαν ασέβεια στην «προτεσταντική ηθική», προσπάθησαν να ξεγελάσουν τα «οικονομικά ιερατεία». Κατ’ αντιστοιχία με τους μυθολογικούς μάρτυρες, οι «τιμωροί» ισχυρίζονται ότι οι σύγχρονοι Έλληνες ήταν άπληστοι, είπαν ψέματα στους Ευρωπαίους, έκλεψαν τα κρατικά ταμεία και επέδειξαν ασέβεια σε εκείνους που τους έδωσαν χρήματα. Τιμωρούνται για παρόμοια κρίματα με εκείνα της μυθολογίας. Υπάρχει όμως μια κεφαλαιώδης διαφορά: Τα μαρτύρια του Ταντάλου και των άλλων ήταν ζοφερά, αλλά έχουν τη γλυκύτητα ενός μύθου.

Τα τωρινά είναι σκληρά και απάνθρωπα. Εκείνα τα επέβαλαν οι «θεοί». Αυτά μας τα επιβάλουν οι «άνθρωποι». Τα μυθολογικά μαρτύρια χρησίμευσαν για να παραγάγουν παιδεία και μίμηση, για να επηρεάσουν τις τέχνες και την φιλοσοφία. Τα μνημόνια προσφέρουν θλίψη και στέρηση. Ο Σίσυφος και ο Τάνταλος έκαναν μεγάλες πράξεις και τολμήματα. Απείλησαν την Ολύμπια εξουσία. Οι νεοέλληνες πίστεψαν σε μικρόνοες πολιτικούς, ακολούθησαν ψευδολόγους και έζησαν μέσα στην υπόσχεση, την εξαπάτηση και τις δάνειες ζωές. Οι μυθολογικοί μάρτυρες είχαν πλήρη επίγνωση τι ήταν αυτό που έκαναν. Οι πραγματικοί μάρτυρες ανακαλύπτουν μέρα με την μέρα, πόσο ευκολόπιστοι και συμβιβασμένοι ήταν και οδηγήθηκαν στην σημερινή κατάσταση.

Στην μυθολογία η τιμωρία επιβάλλονταν κατά κύριο λόγο  κατά την μεταθανάτια «συνέχεια» του καταδικασμένου, ενώ στην σημερινή Ελλάδα, βιώνουμε την τιμωρία «εδώ και τώρα». Την βιώνουμε στο σύνολό της, όλοι μας. Είναι μια κοινωνική τιμωρία. Έχει καθολικότητα και οριζόντια εφαρμογή. Βέβαια κάποιοι δεν «τιμωρούνται», αλλά όπως και στα παραμύθια έτσι και στη ζωή, τα καλοζωισμένα πριγκιπόπουλα (εμείς τα λέμε κεφαλαιοκράτες, κρατικοδίαιτους, κομπιναδόρους και λαμόγια) δεν υποφέρουν, αλλά ξεπερνούν τις κακοτοπιές και βγαίνουν κερδισμένοι από την κρίση και τις δυσκολίες. Αναρωτιέμαι μήπως θα προτιμούσα να μην ονομάζομαι Γιάννης, Γιώργος, Ελένη, Μαρία, αλλά Τάνταλος, Σίσυφος, Ιξίωνας, Τιτυός, Αμυμώνη, Αγαύη, Υπερμήστρα, Καλλιδίκη. Προσωπικά βρίσκω ομορφότερα τα ονόματα της μυθολογικής και αρχαίας Ελλάδας από αυτά της νεώτερης. Καλό μας καλοκαίρι.

από το «tvxs.gr»