Χρέος σημαίνει ανισότητα και υποδούλωση

του Σπύρου Μαρκέτου

Κάθε παιδί που γεννιέται σήμερα στην Ελλάδα χρωστά στους δανειστές δεκάδες χιλιάδες ευρώ, καθώς και όλες κι όλοι εμείς οι υπόλοιποι. Πώς είναι δυνατό να δεχόμαστε τούτη τη σύγχρονη δουλεία, και τι σημαίνει; Πώς φτιάχτηκε το χρέος; Γιατί; Μπορεί να πληρωθεί; Αλλά ακόμη και αν θα μπορούσε, που φυσικά δεν μπορεί, πρέπει αλήθεια να πληρωθεί; Γιατί; Νομιμοποιείται κάτι τέτοιο; Είναι σωστό και αξιοπρεπές; Δεν είναι αφηρημένα ερωτήματα όλα αυτά, αλλά από τις απαντήσεις που τούς δίνουμε συλλογικά φτιάχνονται οι ίδιες οι ζωές μας.

Το χρέος προς τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς συμπυκνώνει και αναπαράγει σχέσεις εξουσίας κι εκμετάλλευσης στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Διόλου δεν μοιάζει με το ιδιωτικό χρέος μεταξύ, ας πούμε, δυο γειτόνων. Είναι πολύ πιο κοντά...
στο φόρο υποτελείας που πληρώνει εσαεί ο αδύναμος στον δυνατό, παρά στο εικοσάρικο που επιστρέφεις στη φίλη σου, από την οποία το είχες δανειστεί. Σχέση εκ κατασκευής ανισότιμη και άδικη, παγιώνει την κοινωνική πόλωση και ακυρώνει κάθε έννοια δημοκρατίας. Ο κόσμος πρέπει να δει τούτη τη ριζική διαφορά, κι εδώ χρειάζεται τους διανοούμενους και τις ηγεσίες της αριστεράς. Που επίσης πρέπει να εξηγήσουν ότι το σημερινό χρέος της Ελλάδας και όλων των υπόλοιπων είναι τόσο τερατωδώς ανυπόστατο ώστε το μεγαλύτερο μέρος του αναπόφευκτα θα διαγραφεί. Υπάρχουν ωστόσο στελέχη της αριστεράς που αποφάσισαν ότι το χρέος θα πληρωθεί κατά 95%, καθώς και οικονομολόγοι σύμβουλοι μνημονιακών πρωθυπουργών, αλλά μολοντούτο αρεστοί στην ηγεσία του Σύριζα, που αγωνίζονται να κλείσουν τη συζήτηση για τον λογιστικό έλεγχο του χρέους. Σύντομα οι εξελίξεις θα τούς γελοιοποιήσουν ξανά.

Όλα τα παραδείγματα δείχνουν ότι ο λαός απονομιμοποιεί το χρέος όταν συνειδητοποιεί τη φύση και τη λειτουργία του. Ο Ντέηβιντ Γκραίμπερ, το βιβλίο του οποίου Χρέος. Τα πρώτα πέντε χιλιάδες χρόνια κυκλοφορεί επιτέλους στα ελληνικά, παρατηρεί ότι το χρέος αρχικά δημιουργεί στον κόσμο αισθήματα απομόνωσης, ντροπής και ταπείνωσης, αλλά αν κοιτάξουμε την ιστορία οι περισσότερες επαναστάσεις κι εξεγέρσεις έγιναν ακριβώς με επίκεντρο το χρέος. Δυστυχώς οι ηγεσίες της αριστεράς απωθούν αυτή την απλή πραγματικότητα, και αφήνουν την άκρα δεξιά να συσπειρώνει την οργή εκφράζοντας έναν δήθεν αντισυστημικό λόγο.

Η διαχείριση του χρέους δεν είναι ζήτημα επιστημονικής γνώσης που αφορά κάποιους ειδικούς, αλλά πολιτικής σύγκρουσης. Η Τρόικα σήμερα χρησιμοποιεί το χρέος της ευρωπαϊκής περιφέρειας όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα χειρίζονται το χρέος των αδύναμων χωρών του Νότου από το 1980, επιδιώκοντας να καταβαραθρώσει το βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων, να καταστρέψει τις κατακτήσεις τους και ν' αρπάξει πόρους για λογαριασμό των ισχυρότερων καπιταλιστών. Με δυο λόγια για να προωθήσει αυτό που στη δική τους γλώσσα ονομάζεται δομική προσαρμογή, ενώ στη γλώσσα του μαρξισμού το λέμε πρωταρχική ή απαλλοτριωτική συσσώρευση. Ο πλούτος που αποσπούν από εμάς συγκεντρώνεται στον πυρήνα του συστήματος, και τούτη η διαδικασία θα ανατροφοδοτείται ώσπου να την σταματήσουμε.

Όταν αντίθετα το καπιταλιστικό σύστημα βρισκόταν σε φάση επέκτασης, και πολιτική προτεραιότητα είχε την ανάσχεση των σοβιετικών, διαχειριζόταν το χρέος με όρους εντελώς διαφορετικούς. Έτσι, για παράδειγμα, με πολιτική απόφαση διέγραψε το 1953, στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, το μισό όλου του γερμανικού χρέους. Πραγματικά όλου, ακόμη και των νοικοκυριών, προς όλους τους πιστωτές, ιδιώτες ή κράτη, ακόμη και προς φτωχές χώρες όπως ήταν η Αίγυπτος και το Πακιστάν. Η ίδια η Γερμανία ήταν τότε αδύναμη και γονατισμένη, αλλά για τους πολιτικούς εκπροσώπους των καπιταλιστών προείχε να ξαναρχίσει να λειτουργεί το σύστημά τους. Θυσίασαν λοιπόν ένα μέρος των συμφερόντων της τάξης τους.

Δεν είχε αυτό να κάνει με δικαιοσύνη, αφού αντίθετα τα κατεστραμμένα θύματα των Ναζί, μεταξύ τους βέβαια και η Ελλάδα, συνέχισαν να πληρώνουν κανονικά τις δόσεις τους, και τις πληρώνουν μέχρι σήμερα. Πάντως το γερμανικό χρέος διαγράφηκε, δίνοντας άλλο ένα ισχυρό επιχείρημα για τη διαγραφή σήμερα του ελληνικού. Κι έτσι ξαναπήρε μπρος η οικονομία και φτιάχτηκε το 'γερμανικό θαύμα', όχι επειδή οι γερμανοί δούλεψαν σκληρότερα απ' οποιονδήποτε άλλο, αλλά επειδή κράτησαν οι ίδιοι τα κεφάλαια που χρωστούσαν στις χώρες που κατέστρεψαν, αποσπώντας τους μάλιστα και τα πολύτιμα εργατικά χέρια των μεταναστών. Η μεταπολεμική ανάπτυξη της Γερμανίας δεν ήταν οικονομική νομοτέλεια, αλλά πολιτική επιλογή. Όπως πολιτική επιλογή είναι και η σημερινή καταστροφή της ευρωπαϊκής περιφέρειας.

Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου ήταν μέρος της προσπάθειας ν' αναδιοργανωθεί σε σταθερές βάσεις το καπιταλιστικό σύστημα μετά τους παγκόσμιους πολέμους, και είναι μάταιο να ελπίζουμε, όπως κάνει μερίδα της αριστεράς, ότι αύριο μια νέα τέτοια διάσκεψη θα ελαφρύνει τα βάρη της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Απαραίτητη πολιτική προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι μια συστημική κρίση οξύτερη εκείνης που τράνταξε τον καπιταλισμό στα τέλη του 2008, η οποία ίσως δημιουργήσει την αναγκαία πολιτική βούληση και κατάλληλους συσχετισμούς δυνάμεων. Αλλά και πάλι δεν θα μας ελευθερώσει από το χρέος, απλώς θα το ελαφρύνει ώστε να κάνει βιώσιμη την καπιταλιστική κυριαρχία. Μόνη πραγματική λύση είναι η μονομερής και πλήρης διαγραφή του χρέους από μια κυβέρνηση που δεν της αφήνει άλλη επιλογή ένας κινητοποιημένος λαός. Και τούτο όχι από καμιά αντιδιεθνιστική εγωπάθεια, αλλά απλώς επειδή το δημόσιο χρέος βαρύνει κάθε εθνικό κράτος χωριστά, κι επίσης θεμελιώδης πολιτική μονάδα παραμένει ως σήμερα το εθνικό κράτος.

Όποτε θίγονται ουσιαστικά πολιτικά ζητήματα κάποιοι αρχίζουν να μιλούν για "αριστερόμετρα". Ωστόσο αν πιστεύεις ότι υπάρχει αριστερά και δεξιά, θα πρέπει να έχεις και κριτήρια ώστε να ξεχωρίζεις τι είναι αριστερό και τι δεξιό. Ο φιλελεύθερος πολιτικός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο -δύσκολα θα χαρακτηριζόταν εξτρεμιστής- μάς έδωσε ένα εύχρηστο τέτοιο αριστερόμετρο. Υποστήριξε σε αδρές γραμμές ότι αριστερή είναι η πολιτική που συντελεί στην ισότητα και την απελευθέρωση, ενώ δεξιά η πολιτική που τίς αποκρούει. Ακόμη και με τούτους τούς όρους, που δίνουν έναν μάλλον χαλαρό ορισμό της αριστεράς, από τον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης ως σήμερα δεν μπορείς να δέχεσαι το δημόσιο χρέος και συνάμα να είσαι αριστερός. Ανισότητα και υποδούλωση, να τι σημαίνει χρέος. Μόνο διαγράφοντάς το μπαίνουμε στην τροχιά της ισότητας και της ελευθερίας.

Η μόνη αριστερή θέση στο ζήτημα του χρέους σήμερα είναι "Δεν χρωστάμε, δεν πουλάμε, δεν πληρώνουμε, παίρνουμε πίσω όλα όσα μας άρπαξαν". Ο,τιδήποτε άλλο είναι εκ του πονηρού κι ετοιμάζει μια συστημική κωλοτούμπα του Σύριζα, ανάλογη με την προηγούμενη της Δημάρ, αλλά ακόμη πιο καταστροφική για τη χώρα. Γιατί σπέρνοντας την απόγνωση θ' ανοίξει το δρόμο για να γίνει και ο Σύριζα κόμμα μιας χρήσης, όπως έγιναν στο πλαίσιο της μνημονιακής δικτατορίας η Δημάρ, το Πασόκ και η Νέα Δημοκρατία, που καταστράφηκαν μολονότι είχαν γερές ρίζες στην κοινωνία. Και θ' ακολουθήσει ένα χρυσαυγίτικου τύπου καθεστώς, που θα μας ρίξει στην άβυσσο -το παράδειγμα της Ουκρανίας δείχνει πόσο αδίστακτα προωθούν οι καπιταλιστές τα συμφέροντά τους. Όσοι λένε πως το χρέος πρέπει να πληρωθεί δεν είναι παρά εγκάθετοι των τραπεζιτών και ανοίγουν δρόμο στις συμμορίες των ναζί. Αν τυχόν ο λαός τούς αφήσει να ορίσουν την οικονομική πολιτική αύριο, θα δείξει οικτρή έλλειψη πολιτικής αρετής που θα πληρωθεί πανάκριβα μεθαύριο. Aν ωστόσο αποφασίσουμε να ζήσουμε και να μην πληρώσουμε, μπορούμε να το επιβάλουμε, όπως έκαναν αργεντίνοι και ισλανδοί. Η νίκη μας θ' αλλάξει, όπως και η δική τους, τους όρους του παιχνιδιού σ' ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα. Αλλά πρώτα πρέπει να τολμήσουμε.

από το «unfollow»