Πτώχευση ιδεών στην ήπειρο των ιδεών…

του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου

Τι παράγει η Ευρώπη; Νεοπτωχευμένα κράτη, εκτός από: Τεχνογνωσία, προϊόντα και υπηρεσίες αυξημένης υπεραξίας, ποιοτικά μηχανήματα, οχήματα, ή καινοτομία στις καλλιέργειες;

Ναι, όλα αυτά, αλλά πίσω από όλα αυτά κάτι που δομεί όλα τούτα ως κομβικά, οικονομικά στοιχεία μιας μεταμοντέρνας, μεταβιομηχανικής και μετανεωτερικής πολιτικής αφήγησης, που θα μπορούσε να οριστεί ως σύγχρονος ευρωπαϊσμός.

Η Ευρώπη σημαίνει κάτι συγκεκριμένο επειδή παράγει ιδέες, μόνον που ο σύγχρονος ευρωπαϊσμός δεν είναι ιδέα, αλλά διαδικασία καταστροφής μιας ιδέας που καλλιεργήθηκε από λογής-λογής αριστερούς. Η απόπειρα σύνταξης μιας κοινωνικής θεωρίας του ευρωπαϊσμού, αριστερό δημιούργημα υπήρξε, που εξευτελίστηκε από τον οικονομισμό των αγορών.

Η απόπειρα δημοκρατικής, θεσμικής συγκρότησης της Ευρώπης ως ενιαία πολιτική οντότητα....
διαφορετικών εθνών, αριστερή (υπο)ιδέα επίσης υπήρξε, πριν καν η ήπειρός μας υποστεί την καταστροφή από τις διαδοχικές πολεμικές αναμετρήσεις και τελικώς τις συνέπειες του power sharing (της Γιάλτας) μεταξύ των αγγλοαμερικανών ιμπεριαλιστών και του Στάλιν. Μια ανταγωνιστικού πολιτικού χαρακτήρα ιδέα στο πλαίσιο διαφορετικών αφηγήσεων, αλλά πάντως ιδέα: ειρηνιστών, σοσιαλιστών, κομμουνιστών, αναρχικών και «περίεργων» ουμανιστών, δίχως ιδιαίτερα ιδεολογικά χαρακτηριστικά.

Η ιδέα αυτή δομείτο στην αντίληψη μιας Ευρώπης δίχως εσωτερικά σύνορα, η οποία στο βαθμό που ελάμβανε ολοκληρωμένα θεσμικά χαρακτηριστικά θα μετέβαλλε δραστικά την έννοια των συνόρων παγκοσμίως, υπηρετώντας ασφαλώς την σοσιαλιστική προοπτική με την έννοια της τάσης σταδιακής βελτίωσης της σχέσης ισότητα – ελευθερία παγκοσμίως, μέσω ενός ισχυρού αντιαυταρχικού και αντι-ολοκληρωτικού παραδείγματος εναλλακτικής ηγεμονίας. Στην πραγματικότητα αυτή υπήρξε μια σαφώς αντικαπιταλιστική ιδέα, που έβαλε παράλληλα ευθέως εναντίον του πυρήνα του εθνικισμού και του εθνιστικής κοσμοαντίληψης.

Τι έκανε στην ουσία αυτή η ιδέα, απλά; Επιχειρούσε να μεταβάλει την αντίληψη στην σχέση διαφορετικών πολιτισμών κατ’ αρχήν στην Ευρώπη: με πρότυπο πεδίο αναφοράς την Ευρώπη και όσους θα μπορούσαν να ορίσουν τον εαυτό τους ως μέρος της γενικής ευρωπαϊκής ταυτότητας διαφορετικών ωστόσο πολιτισμικών συγκροτήσεων. Αντί να αντιμετωπίζουμε (συνειδητά ή/και υποσυνείδητα) τον κάθε ιδιαίτερο πολιτισμό στην Ευρώπη ως ιδιοκτησία, άρα ως σύνορο που ορίζει τον Άλλον ως απειλή, να τον βλέπαμε ως στοιχείο μιας ζώνης παραγωγής κοινών νοημάτων. Ως αυτοπροσδιορισμένο, κυρίαρχο κόμβο μια ενιαίας πολιτικής αφήγησης: της αφήγησης του ευρωπαϊσμού. Έτσι θα πετυχαίναμε ορθολογικά, έντιμα και συνειδητά να απαλλαγούμε από το υποκριτικό, διαστροφικό με την πολιτική έννοια φαινόμενο του εθνισμού με σαφώς πολιτικο-πολιτισμικά μέσα και όχι με την ισοπεδωτική οικονομιστική και λάθρα διαλεκτική του ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Θα πετυχαίναμε να εξανθρωπίσουμε την πολιτική και το πολιτικό φαινόμενο μέσω του έντιμου υλιστικού (:βιοοικονομικού) ορισμού της τάξης των πραγμάτων, και αυτό θα ήταν μια σαφώς λαϊκή κατάκτηση που θα αντικαθιστούσε την εθνιστική διαστροφή να αντιλαμβανόμαστε και να αναλύουμε τον (διαφορετικό) πολιτισμό ως πολιτικό σύστημα.

Εδώ βρίσκεται και η παγίδα που ρίχνουν τους επιμέρους ευρωπαϊκούς λαούς οι παραδοσιακοί δεξιοί ιδεαλιστές του εθνικιστικού/πολιτισμικού πατριωτισμού, και λαϊκιστές ηγήτορες κάθε μορφής. Αναγάγουν το πολιτισμικό σε πολιτικό, παραγνωρίζοντας, στρεβλωτικά ως προς την γενεαλογία και αρχαιολογία της γνώσης, πως το πολιτισμικό όταν κάνει πολιτική απλώς συσκοτίζει τις πολιτικές σχέσεις που ορίζουν την ουσιαστική κοινωνική συγκρότηση, την πολιτική φύση της ηγεμονίας, την οικονομική δομή που αποτελεί τον μηχανισμό αναπαραγωγής μιας συγκεκριμένης ηγεμονίας, η οποία διαμορφώνει τάξεις πραγμάτων, όπως και έννοιες με τις οποίες ο πολίτης αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του και (αντι)δρα… ορθολογικώς!

Αντίθετα η ιδέα του ευρωπαϊσμού δοξάζει το πολιτικό εντός ενός ενιαίου κοινωνικού χώρου, απομυθοποιώντας την θεοσοφία της αγοράς με την δήθεν ικανότητά της να αυτορυθμίζεται παράγοντας ισότητα μέσα από την οικονομική ελευθεριότητα, παράλληλα με την απομυθοποίηση της δήθεν ανάγκης των ιδιαίτερων ευρωπαϊκών πολιτισμών να προστατευτούν με ιδεαλιστικά – ρατσιστικά στην ουσία – και υλικά σύνορα από τη εχθρική, κατακτητική συμπεριφορά άλλων ευρωπαϊκών πολιτισμών. Ο πολιτισμός από μόνος του αποτελεί συγκεκριμένη πολιτική έκφραση, αλλά αυτό είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα από την εθνιστική αντίληψη που βασίζει την πολιτική δράση στον πολιτισμό.

Η ιδέα του ευρωπαϊσμού πάνω στην οποία θα μπορούσε να δομηθεί μια ενιαία κοινωνική θεωρία για την Ευρώπη δεν περιέχει κανενός είδους σύνορα, με τους ιδιαίτερους μάλιστα πολιτισμούς να απελευθερώνονται από έμμεσους αποκλεισμούς και χειραγώγηση που προκαλεί η άδηλη πολιτικοποίησή τους στη βάση πολιτικών αυθαιρεσιών που εμφανίζονται με την μυθοπλασία της συλλογικής/εθνικής μνήμης. Η οποία με τη σειρά της είναι το πολιτικό αποτέλεσμα μετά την κάλυψη ιστορικών συμβάντων από ένα πέπλο άγνοιας των πραγματικών σχέσεων που τα αναγάγουν σε γεγονότα στη φαντασία μας.

Ο ευρωπαϊσμός με αυτή την έννοια θα μπορούσε να δομηθεί με διαφορετικά υλικά και με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τον εθνισμό, θέτοντας την βάση ενός εναλλακτικού ηγεμονικού παραδείγματος ήπιων πολιτικών, παρότι και αυτός δεν θα μπορούσε να αποφύγει, στο πλαίσιο δόμησης μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας, να λάβει την μορφή μιας imagined political community, παραπέμποντας αναπόφευκτα σε μία μορφή κυριαρχίας, δίχως όμως την ιδιοκτησιακή αντίληψη που αποτελεί τον πυρήνα του εθνισμού και την έκφραση του εθνικισμού.

Αυτή την ιδέα του ευρωπαϊσμού, που προέκυψε ασφαλώς από την καλλιέργεια της (αριστερής) διανόησης και την περιπέτεια της εξέλιξης της ιστορίας με μηχανισμό τις σχέσεις που δόμησε η καπιταλιστική αντίφαση κατά την διαδικασία της συσσώρευσης, ήρθε να δυναμιτίσει ύπουλα ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός, αναπτύσσοντας ένα δικό του πολιτισμικό σύστημα με ενιαίο πολιτικοοικονομικό περιεχόμενο, το οποίο αναφέρεται ως Νεοφιλελευθερισμός. Έτσι, ένας νέος, απολύτως τεχνητός ασφαλώς παγκόσμιος πολιτισμός έρχεται λάθρα να υπονομεύσει την ιδέα του ευρωπαϊσμού, υιοθετώντας μάλιστα και την λέξη η οποία τώρα προδήλως παραπέμπει σε ένα εντελώς διαφορετικό σημαινόμενο πολιτικής ενοποίησης στην ΕΕ. Από μία μορφή εναλλακτικής ηγεμονίας ήπιων πολιτικών που θα προωθούσαν την κοινωνική σύγκλιση, δίνοντας μία πανευρωπαϊκή νέα θεσμική διάσταση στην ισότητα και στην ελευθερία με προαγωγή των ανθρώπινων, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων σ’ ένα περιβάλλον αποκέντρωσης και συνεργασίας, καταλήξαμε να μιλούμε με όρους γερμανικού Νεοηγεμονισμού επί του οποίου διαγκωνίζονται τα ιδιαίτερα συμφέροντα της κεντροευρωπαϊκής μεταβιομηχανικής ελίτ με την ελίτ του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Ε, μετά από αυτό μην απορείτε πώς καταλήξαμε στην πτώχευση ιδεών στην ήπειρο των ιδεών! Και ασφαλώς μην απορείτε πώς η καταστροφική για τις ιδέες επέλαση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, που τείνει να ισοπεδώσει όλους τους ιδιαίτερους πολιτισμούς, μαζί με την όποια πρόοδο επετεύχθη με τους αγώνες όλων των αριστερών στο επίπεδο του ανθρωπισμού, τροφοδοτεί ως ιστορική φάρσα την άνοδο των εθνικισμών σε όλη την Ευρώπη.

Μία απίθανη, άνοστη φάρσα, που έρχεται να διασκεδάσει μία νέα καπιταλιστική κρίση συσσώρευσης κατά την μετάβαση σε μία Νέα ηγεμονική Τάξη Πραγμάτων, η οποία επιχειρεί να θεμελιωθεί μέσω μιας πρωτοφανούς στρατηγικής: την απομαζικοποίηση του εργατικού κινήματος σε συνάρτηση με την παραγωγή μιας ολοκληρωμένης εικονικής πραγματικότητας. Αν δεν βρούμε νέες μορφές συγκρότησης και διάδοσης ιδεών για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση, είναι βέβαιο πως σε λίγα χρόνια θα μεταβληθούμε όλοι σε ζόμπι.