Στην παγκόσμια κρίση υπάρχει μόνο παγκόσμια λύση;

του Δημήτρη Καζάκη

Αν προσέξετε καλά τις «αναλύσεις» που διακινούνται για την σημερινή κρίση θα διαπιστώσετε ότι σχεδόν όλες, ανεξάρτητα από το αν φέρουν αριστερό, ή δεξιό πρόσημο, παίζουν με το γεγονός ότι η κρίση αυτή είναι παγκόσμια, διεθνής, ευρωπαϊκή και ότι άλλο θέλετε. Έξω δηλαδή από τα όρια μιας εθνικής οικονομίας. Κι επειδή κάνουν την επίσης πρωτότυπη διάγνωση ότι πρόκειται για κρίση «συστημική», καταλήγουν εύκολα στο συμπέρασμα ότι δεν έχει νόημα να την πολεμάς μέσα στα πλαίσια της εθνικής οικονομίας.

Αυτό που χρειάζεται είναι μια διεθνής, παγκόσμια, ευρωπαϊκή λύση, που άλλοι την αναζητούν μέσα από την αναβάθμιση των μηχανισμών διεθνούς διακυβέρνησης, καθώς ονειρεύονται διεθνείς συνεννοήσεις για να λυθούν συλλογικά τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ άλλοι, καθ’ ότι αισθάνονται εντελώς ανήμποροι να αντιμετωπίσουν μια τέτοια πρόκληση, καταφεύγουν σε συνθήματα κενά περιεχομένου. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, μας λένε χωρίς να μας ξεκαθαρίζουν που ακριβώς: στον Άδη, στα Τάρταρα, ή στα μπουντουάρ της εξουσίας; Ορισμένοι...
άλλοι ξεθάβουν από το νεκροταφείο της ιστορίας τις πιο παρωχημένες ιδέες περί σοσιαλισμού και κομμουνισμού, που προσιδιάζουν περισσότερο σε σέχτες του 19ου αιώνα, οι οποίες ονειρεύονταν να επιβάλουν στην κοινωνία την πειθαρχία και την ισότητα ενός στρατώνα.

Δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα. Η σημερινή παγκόσμια κρίση δεν γεννήθηκε από μια τυπική υπερπαραγωγή εμπορευμάτων, αλλά από μια ιστορικά πρωτοφανή υπερσυσσώρευση χρηματικού κεφαλαίου διεθνώς. Το διαθέσιμο κεφάλαιο που αναζητά επενδύσεις είναι 25 φορές μεγαλύτερο από την ετήσια παραγωγή του πλανήτη σε προϊόντα και υπηρεσίες. Ο τρόπος που αναζητά επενδύσεις δεν αφορά πλέον τον τυπικό κύκλο της οικονομίας. Επένδυση-Παραγωγή-Κατανάλωση. Τον έχει ξεπεράσει προ πολλού. Αναζητά κέρδος από παντού. Η ίδια η έννοια του καπιταλιστικού κέρδους έχει αλλάξει. Δεν αφορά πλέον απλά στην άντληση υπεραξίας από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Δεν είναι κυρίαρχη μορφή του ούτε καν το επιχειρηματικό κέρδος. Το κέρδος σήμερα εξαρτάται πρωταρχικά από τις τιμές των χρηματαγορών, δηλαδή από την υπεραξία των τίτλων που κατέχουν οι επενδυτές, είτε είναι φυσικά πρόσωπα, είτε νομικά. Κι επομένως το ζητούμενο είναι πώς θα αυξηθεί η χρηματιστική αξία των μεγάλων περιουσιών σε βάρος όχι μόνο των εργαζομένων, αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Η εκμετάλλευση σήμερα δεν στηρίζεται απλά και μόνο στο μονοπώλιο των μέσων παραγωγής, όπως συνέβη ιστορικά, αλλά στο μονοπώλιο του χρήματος και της κυκλοφορίας του παγκόσμια. Γι' αυτό και οι τράπεζες παίζουν αυτόν τον ρόλο σήμερα. Αποτελούν την ανώτερη μορφή "συλλογικού κεφαλαιοκράτη" σε παγκόσμιο επίπεδο. Ανώτερη μορφή κι από εκείνη του κράτους. Με το μονοπώλιο του χρήματος κατορθώνουν να εκμεταλλευθούν και να εισπράξουν κέρδη από κάθε μορφή κοινωνικής δράσης. Η ίδια η καταστροφή δεν είναι απλά μια διέξοδος για το κεφάλαιο, αλλά ένα από τα πιο σημαντικά πεδία αποκόμισης πρόσθετου κέρδους. Και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ναι, όντως πρόκειται για μια παγκόσμια κρίση. Μια παγκόσμια κρίση, όπως άλλες τρεις σαν κι αυτήν στο παρελθόν (1873-1896, 1914-1948, 1975-1990, 2001 έως σήμερα). Το ιδιότυπο χαρακτηριστικό αυτών των κρίσεων δεν είναι απλά και μόνο ότι είναι παγκόσμιες, αλλά το γεγονός ότι κλονίζεται συθέμελα ολόκληρη η εσωτερική αρχιτεκτονική του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, ολόκληρη η κοινωνική του διάρθρωση που κυριαρχεί σε μια ιστορική εποχή. Κι επομένως το ίδιο το σύστημα εξωθείται - χωρίς καν να το θέλει - σε μια ολοκληρωτική μεταβολή της εσωτερικής του αρχιτεκτονικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Μόνο που αυτό δεν γίνεται, ούτε μπορεί να γίνει αυτόματα. Μπορεί να γίνει μόνο φέρνοντας στην επιφάνεια τις εσωτερικές του συγκρούσεις σε όλα τα επίπεδα. Οι κρίσεις αυτές ιχνηλατούν την διέξοδό τους μέσα από περιόδους πολέμων και επαναστάσεων. Γι' αυτό και η κυρίαρχη δύναμη που καθορίζει τον τρόπο εξόδου από την κρίση δεν είναι οι αποφάσεις και οι επιλογές της εξουσίας, αλλά οι κοινωνικές αναμετρήσεις σε όλες τους τις διαστάσεις (ταξικές, εθνικές, παλλαϊκές).

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι σε καμιά από τις παγκόσμιες κρίσεις που αναφέραμε δεν υπήρξε παγκόσμια λύση. Την παγκόσμια λύση την επιδιώκει μόνο μια δύναμη, η δύναμη του κεφαλαίου και των αγορών. Και μόνο η διατύπωση ότι η κρίση είναι παγκόσμια και άρα παγκόσμια θα είναι και η λύση, αρκεί για να θέσει στην πλευρά των κυρίαρχων δυνάμεων της παγκόσμιας εξουσίας και των αγορών. Το κεφάλαιο από την εποχή της πρώτης παγκόσμιας κρίσης ξέρει μόνο έναν τρόπο να απαντά στην εσωτερική αποσύνθεση των οικονομιών που ελέγχει: με την ακόμη πιο βίαιη εξαγωγή του σε διεθνές επίπεδο, με τον αγώνα να ρίξει όλα τα τείχη και τα σύνορα που εμποδίζουν την ελεύθερη κίνησή του σε βάρος των λαών και των χωρών παγκόσμια. Η εσωτερική αυτή τάση του κεφαλαίου γέννησε τους πιο καταστροφικούς πολέμους στην ανθρώπινη ιστορία.

Αντίθετα, οι λαοί σε κάθε ιστορική περίοδο αναζητούσαν την επιβεβαίωση της δικής τους αυτοδιάθεσης. Οι λαοί και οι εργαζόμενοι δεν εξαρτώνται από το άνοιγμα των διεθνών αγορών. Αντίθετα ο έλεγχος της εθνικής οικονομίας είναι ο μόνος που μπορεί να τους εξασφαλίσει καλύτερους όρους ζωής και δουλειάς. Μόνο έτσι μπορούν να αντιπαρατεθούν με το κεφάλαιο και την εξουσία του παγκόσμια. Ο εργάτης, ο εργαζόμενος, τα λαϊκά στρώματα που ζουν από την δουλειά τους, δεν έχουν κανέναν άλλο τρόπο να προστατευθούν από την ασυδοσία του κεφαλαίου, εκτός από το να διεκδικήσουν για τον εαυτό τους την χώρα τους, την πατρίδα τους και το κράτος που αντιστοιχεί στα πιο άμεσα και ζωτικά τους συμφέροντα. Χωρίς την κατοχύρωση της δική του εθνικής κυριαρχίας δεν μπορεί κανένας λαός να αντισταθεί στην διεθνή επέλαση των δυνάμεων του κεφαλαίου.

Στην πολεμική ιαχή του κεφαλαίου που σε κάθε τέτοια κρίση γίνεται όλο και πιο απειλητική, κάτω τα σύνορα, ανοίξτε τις αγορές και τις οικονομίες, οι λαοί πάντα διεκδικούσαν την δική τους κυριαρχία πάνω στον τόπο τους, διεκδικούσαν την δική τους λευτεριά ως προοίμιο της πανανθρώπινης λευτεριάς. Σε κάθε μεγάλη ιστορική εξόρμηση του μεγάλου κεφαλαίου για την επιβολή νέων όρων και ορίων στην παγκόσμια οικονομία, οι λαοί απαντούσαν πάντα με την έξαρση των δικών τους εθνικών και δημοκρατικών κινημάτων. Στην κραυγή του κεφαλαίου για νέες αγορές και ανοιχτά σύνορα, που τα διεκδικούσε είτε με την πολιτική των κανονιοφόρων, είτε με την εξαγορά δια του χρηματιστηρίου, οι λαοί απαντούσαν πάντα με το Patria o Muerte! Ή κατά το ελληνικότερο Ελευθερία ή Θάνατος! Όσο το κεφάλαιο και οι χρηματαγορές θα κυριαρχούν στην παγκόσμια οικονομία, η πατρίδα για τους κατατρεγμένους, καταπιεσμένους και εκμεταλλευόμενους λαούς του πλανήτη δεν θα έχει ολοκληρώσει το ιστορικό της τραγούδι.

Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Στην παγκοσμιοποίηση των αγορών που επιβάλει με βίαιο και συχνά πολεμικό τρόπο το κεφάλαιο και το δικό του διεθνές σύστημα διακυβέρνησης, η μοναδική προοδευτική απάντηση από την σκοπιά των συμφερόντων του εργαζόμενου λαού είναι μία και μόνη: Εθνική αυτοδιάθεση και λαϊκή κυριαρχία με εθνικοποίηση των όρων και των κορυφών της οικονομίας σε κάθε χώρα με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον εργαζόμενο λαό. Η παγκόσμια λύση για τον λαό περνά αναγκαστικά, υποχρεωτικά μέσα από την εθνική αυτοδιάθεση και την ελευθερία όλων των λαών της υφηλίου και όχι από το άνοιγμα των συνόρων και των αγορών στα μεγαλύτερα αρπακτικά που γέννησε η ιστορία του πλανήτη.

Αυτό λοιπόν που χρειάζεται σήμερα δεν είναι να κατανοήσει ο λαός τις αιτίες και τον μηχανισμό της παγκόσμιας κρίσης. Αλλοίμονο, αν ήταν αυτό το προαπαιτούμενο για κάθε μεγάλο παλλαϊκό κίνημα. Εδώ δεν μπορούν να τα κατανοήσουν ούτε καν οι επίδοξοι θεωρητικοί του κινήματος. Αυτό που χρειάζεται είναι να επενδύσουμε στις δημοκρατικές προσδοκίες του λαού που τέτοιες κρίσεις φέρνουν με ορμητικό τρόπο στην επιφάνεια και να τον οργανώσουμε για την μεγάλη μάχη. Γιατί, όπως έχει αποδείξει και η ιστορία, μέσα απ' αυτού του είδους τις κρίσεις μπορείς να βγεις είτε με γενικευμένη κοινωνική εξέγερση, δηλαδή με επανάσταση, είτε με επικράτηση της πιο μαύρης αντίδρασης. Μέσος δρόμος δεν μπορεί να υπάρξει.