Αναγκαία απάντηση στα επικριτικά σχόλια του Όθωνα Κουμαρέλλα στο βιβλίο «Μετάβαση Εθνικό Νόμισμα»

Σημείωση "ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑΣ-ΕΠΑΜ": Λάβαμε από τον Γιάννη Τόλιο την παρακάτω απαντητική επιστολή στο άρθρο βιβλιοκριτικής του Όθωνα Κουμαρέλλα στο πρόσφατο βιβλίο του κ. Τόλιου «Μετάβαση στο Εθνικό Νόμισμα, Αφετηρία εξόδου από την κρίση», την οποία δημοσιεύουμε αυτούσια.

του Γιάννη Τόλιου

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου μου με θέμα: «Μετάβαση στο Εθνικό Νόμισμα, Αφετηρία εξόδου από την κρίση», εκδόσεις «Ταξιδευτής» (2016), ο Όθων Κουμαρέλλας, έκανε διάφορα επικριτικά σχόλια, τα οποία δημοσιεύτηκαν στον ιστότοπο του ΕΠΑΜ, στις 23.12.16 και στα οποία θεωρώ αναγκαία, μια σχετικά σύντομη το δυνατόν, απάντηση.

Παρ’ ότι ο Όθων Κουμαρέλλας στην εισαγωγή των σχολίων του, θεωρεί «πολύ θετικό» που κυκλοφόρησε ένα ακόμα βιβλίο που συμβάλει στην ενημέρωση του κόσμου, για την αναγκαιότητα και δυνατότητα μετάβασης στο εθνικό νόμισμα και την εφαρμογή «μιας διαφορετικής πολιτικής αντίθετης από τη σημερινή», επισημαίνοντας μάλιστα τη συμβολή του συγγραφέα σε αυτό, στο τέλος του κειμένου καταλήγει ότι το βιβλίο «δεν επιτυγχάνει το στόχο του …. και δεν συμβάλει στην αποσαφήνιση θέσεων και προθέσεων».!

Ειλικρινά δεν κατανοούμε την αρχική τοποθέτηση με τον επίλογο των σχολίων. Τι από τα δύο συμβαίνει; Να υποθέσουμε ότι «εν προκειμένω» εφαρμόζει τη γνωστή μέθοδο …«ναι μεν …

αλλά», με στόχο να παραμείνει τελικά το «αλλά»;.! Εκτός κι αν υπάρχει άλλος λόγος. Με τον Ο.Κ. δεν γνωριζόμαστε, άρα δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι προσωπικό. Ωστόσο η συχνή αναφορά κατά τη ροή των σχολίων στη ΛΑΕ, ανακατεμένη και με ….ολίγον ΣΥΡΙΖΑ, θεωρεί προφανώς ότι αποτελεί την κατάλληλη ευκαιρία, (επειδή τυγχάνω στέλεχος της ΛΑΕ), να κάνει κριτική προς δύο κατευθύνσεις στη …«συσκευασία του ενός».! Δυστυχώς δεν πρόκειται για κάποια διακριτική ή έμμεση αναφορά, αλλά για διμέτωπη κριτική (προσωπική και συλλογική), ενώ ταυτόχρονα αφιερώνει μέρος του κειμένου για να μας αναλύσει τι λέει το ΕΠΑΜ.!! Θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος χειρισμός, εκτός από απαράδεκτος, θέτει εξ’ αντικειμένου και μεγάλους φραγμούς, σε αυτόν καθ’ αυτόν το διάλογο.!

Αγαπητέ κ. Κουμαρέλλα το βιβλίο έχει «ονοματεπώνυμο» και οι όποιες κρίσεις επ’ αυτού, πρέπει να αφορούν αποκλειστικά το συγγραφέα, διότι με την ίδια λογική, θα έπρεπε η απάντηση μου να απευθύνεται σε όλο το ΕΠΑΜ, πράγμα που δεν το θεωρώ δόκιμο. Είναι άλλο πράγμα η κριτική σε επίσημες θέσεις ενός φορέα και άλλο σε προσωπικές απόψεις. Ειδικότερα η ΛΑΕ, που ως γνωστόν είναι «μετωπικός» πολιτικός φορέας, σε αρκετά θέματα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις στους κόλπους της, παρ’ ότι στα κρίσιμα πολιτικά ζητήματα, έχει κοινές και με συλλογικό τρόπο επεξεργασμένες θέσεις. Φαντάζομαι ότι ακόμα και στα πλαίσιο του ΕΠΑΜ, που δεν είναι απ’ ότι γνωρίζω «μετωπικός» φορέας, δεν συμφωνούν απολύτως όλοι με τις απόψεις του κ. Κουμαρέλλα ή όποιου άλλου στελέχους του ΕΠΑΜ. Ας μην λοιπόν ανακατεύουμε τα πράγματα, ταυτίζοντας το «γενικό» με το «προσωπικό», για να φανούμε ενδεχομένως πιο πειστικοί, σε έωλους κατά τα άλλα ισχυρισμούς.!

Περιοριζόμενος λοιπόν στα σχόλια για το περιεχόμενου του βιβλίου, θεωρώ αναγκαία μια απάντηση, το δυνατόν σύντομη αλλά περιεκτική.

1.Ο Όθων Κουμαρέλλας (Ο.Κ.), ασκεί κριτική στο θέμα της οικονομικής κρίσης, στην οποία θεωρεί ότι αναφέρομαι «γενικά» και ότι πουθενά δεν την ορίζω «ως αποτέλεσμα της ξένης κατοχής που επιβλήθηκε στη χώρα με οικονομικά μέσα».! Επειδή λοιπόν δίνει το δικό του ορισμό, θεωρεί «αξιωματικά» ότι ο γράφων έχει λάθος.! Δεν ξέρω κατά πόσο ο Ο.Κ. είναι γνώστης των διαφόρων αναλύσεων για τη σύγχρονη κρίση στην Ελλάδα και διεθνώς. Ωστόσο η προσέγγιση του έχει μεγάλη μονομέρεια, τόσο από μεθοδολογική όσο και από θεωρητική άποψη, γεγονός που οδηγεί σε μονομερείς και «εν πολλοίς» λαθεμένες πολιτικές αντιλήψεις. Από μεθοδολογική άποψη όταν εξετάζουμε την κρίση, πρέπει να βλέπουμε στην ενότητα τους, τα «γενικά», τα «ειδικά» και τα «μοναδικά» χαρακτηριστικά της. Δηλαδή η σημερινή κρίση στην Ελλάδα είναι προϊόν τόσο των «γενικών» αιτίων της κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος στη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του (οι οποίες εκδηλώνονται ποικιλόμορφα μεταξύ άλλων και με γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις), καθώς και των «ειδικότερων» αιτίων κρίσης της «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» και δη της «ευρωζώνης» και τέλος της κρίσης του ελληνικού καπιταλισμού, με τις δικές του ιδιαίτερες ενδογενείς αιτίες και εκδηλώσεις.

Το λάθος στην προσέγγιση του Ο.Κ., δεν ότι μιλάει για την επικυριαρχία της ευρωζώνης στη χώρα και την ουσιαστική κατάργηση της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, αλλά στη μονομέρεια της θεώρησης του. Το αβάσιμο της προσέγγισης φαίνεται πιο καθαρά, αν κάνουμε την υπόθεση ότι αν αύριο φύγουμε από την ευρωζώνη και την ΕΕ, σημαίνει τάχα ότι θα σταματήσουν οι κρίσεις στην Ελλάδα; Φυσικά όχι. Άλλωστε και οι χώρες που δεν είναι στην ΕΕ, ούτε στην ΟΝΕ, έχουν κρίση, μικρότερης ή μεγαλύτερης έντασης. Κατά συνέπεια η ανάλυση πρέπει να πηγαίνει στο βάθος και στο πλάτος των οικονομικών σχέσεων του συστήματος και όχι μόνο σε μια πτυχή του. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν επεξεργαζόμαστε την «πολιτική εξόδου» και ειδικότερα τον χαρακτήρα της εξόδου από την κρίση. Δηλ. σε όφελος ποιών κοινωνικών δυνάμεων θα είναι το πρόγραμμα εξόδου από την κρίση; Κι εδώ βλέπουμε τη σύγχυση που έχει ο Ο.Κ. στη θεώρηση του.!

2. Ειδικότερα ο Ο.Κ. θεωρεί ότι αυτό που χρειάζεται σήμερα, είναι «η μέγιστη κινητοποίηση των δυνάμεων που δεν τις χαρακτηρίζει η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ευρωακρατίας και η εθελοδουλία προς αυτήν… μια μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία πέρα από παρατάξεις, τεχνητούς διαχωρισμούς, ιδεολογικές προκαταλήψεις και όχι μονάχα την ‘αριστερά’….. για την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα»… κά. Δεν θα διαφωνήσουμε στο πρώτο σκέλος, ανεξάρτητα από τις διατυπώσεις, για τη ανάγκη συσπείρωσης των αντιμνημονιακών δυνάμεων και την απαλλαγή από την ευρωκρατία, κά. Αυτό που απουσιάζει στη θεώρηση του Ο.Κ. είναι κυρίως στο ΜΕΤΑ…. Επειδή μάλιστα κάνει αναφορά σε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, καλό θα ήταν να μην ξεχνά ότι ο ύμνος του ΕΑΜ έλεγε ότι: «το ΕΑΜ μας έσωσε από την πείνα, θα μας σώσει κι από την σκλαβιά, κι έχει πρόγραμμα λαοκρατία……». Δεν κατάλαβα τι λέει για το τελευταίο ο Ο.Κ. ή το αφήνει φλου και ότι θέλει προκύψει;

Διαβλέπω μάλιστα ότι νοιώθει κάποια δυσφορία όταν αναφέρεται στην «αριστερά», στο «ταξικό», κλπ. Αυτά βέβαια δεν τα ακούω, ούτε τα βλέπω για πρώτη φορά.! Η μεγάλη λαϊκή συσπείρωση που υπονοεί, δεν είναι από ταξική άποψη ομοιογενής, ούτε όλες οι κοινωνικές δυνάμεις που περιλαμβάνει (εργατική τάξη, επαγγελματίες, βιοτέχνες, αγρότες, αυτοαπασχολούμενοι, νέα μισθωτά μεσαία στρώματα, κλπ), έχουν ίδιες μακροπρόθεσμα πολιτικές στοχεύσεις. Βέβαια όλοι έχουν ζωτικό συμφέρον για την κατάργηση των Μνημονίων και της ευρωκρατίας, αλλά αυτό δεν τα λέει όλα για την εξασφάλιση μιας φιλολαϊκής-προοδευτικής εξόδου από την κρίση. Σε αυτό ακριβώς το βασικό ζήτημα είναι αφιερωμένο, όλο το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, το οποίο δίνει μια τεκμηριωμένη απάντηση της σύνδεσης του αγώνα κατά των μνημονιακών πολιτικών με τις μελλοντικές προοπτικές. Καλό θα ήταν να το διάβαζε πιο προσεκτικά ο Ο.Κ.!

3. Μεγάλο μέρος των σχολίων του Ο.Κ. αφιερώνεται στη μετάβαση στο εθνικό νόμισμα. Εδώ προσπαθεί «να βάλει σε τάξη τους άλλους», αλλά τελικά μπερδεύει τα πράγματα και τον ίδιο του τον εαυτό. Ο Ο.Κ. κάνει διαχωρισμό μεταξύ «εθνικού νομίσματος» και «εθνικού κρατικού νομίσματος».!! Αν τεκμηρίωνε τη θέση του θα μπορούσε χωρίς υπερβολή, να διεκδικήσει ακόμα και …Νόμπελ οικονομίας.! Το εθνικό νόμισμα είναι ένα και μοναδικό και δεν χρειάζεται παραπέρα ανάλυση. Αυτό που μπορεί να διαφέρει, από χώρα σε χώρα, είναι ο χαρακτήρας της νομισματικής, πιστωτικής και συναλλαγματικής πολιτικής, ανάλογα με τις ταξικές επιλογές που υπηρετεί μια κυβέρνηση. Επίσης, από χώρα σε χώρα, διαφέρει ο θεσμικός ρόλος του εντεταλμένου φορέα έκδοσης και διαχείρισης του εθνικού νομίσματος (οι λεγόμενες Κεντρικές Τράπεζες), καθώς και τα όρια αυτοτέλειας τους από τις κυβερνήσεις. Κατά κανόνα οι Κεντρικές Τράπεζες είναι δημόσιοι φορείς, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις, όπως στην Ελλάδα, που η μετοχική πλειοψηφία ανήκει σε ιδιώτες (κυρίως ξένους). Επειδή ο ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας είναι σημαντικός, μια λαϊκή κυβέρνηση πρέπει να την θέσει υπό τον έλεγχο της, τόσο από ιδιοκτησιακή, όσο και από την άποψη άσκησης οικονομικής πολιτικής.

Γιαυτό η βασική ιδέα που προβάλλεται από το βιβλίο (σελ. 61), είναι ότι «η μετάβαση στο Εθνικό Νόμισμα συνεπάγεται κατ’ αρχήν, την ανάκτηση του ελέγχου της ΤτΕ και μετονομασία της σε «Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος» (ΚΤΕ). Δεύτερον, τον πλήρη μετοχικό έλεγχο με προικοδότηση της από το δημόσιο. Τρίτον, την εφαρμογή νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής με αναπτυξιακά και κοινωνικά κριτήρια. Τέταρτον, την πολιτική ρύθμισης των επιτοκίων και την επεξεργασία ετήσιου και μεσοπρόθεσμου προγράμματος νομισματικής πολιτικής, στα πλαίσια των στόχων του «μεταβατικού προγράμματος» προοδευτικής εξόδου από την κρίση. Τέλος, τη συμμετοχή των κοινωνικών φορέων στον καθορισμό των στόχων της νομισματικής πολιτικής, ο έλεγχος των εργαζόμενων στις επιλογές της διοίκησης, κά».

Αναρωτιόμαστε, από πού εκκινεί ο Ο.Κ. και εγκαλεί το συγγραφέα να απαντήσει, αν «υιοθετεί την αναγκαιότητα κατάργησης των ιδρυτικών νόμων της Τράπεζας της Ελλάδος και την υπαγωγή της σε αποκλειστική ιδιοκτησία και έλεγχο του δημοσίου, όπως σε άλλα σημεία αναφέρεται στην εθνικοποίηση της, ή όχι;». Ελληνικά γράφουμε αγαπητέ κ. Ο. Κουμαρέλλα.! Αν δεν καταλαβαίνεται την αναφορά και επικαλείστε άλλο σημείο της ανάλυσης, για την αναγκαιότητα ανάκτησης των λειτουργιών της ΤτΕ όπως ήταν πριν μπει στο ευρώ και αυτήν την μπερδεύεται με την καθαρή θέση, όπως διατυπώνεται με σαφήνεια πιο πάνω, λυπούμαστε… Το πολύ γαρ …της κακοπιστίας και της τραβηγμένης από τα μαλλιά κριτικής…. μπορεί αν δεν προσέξετε να σας οδηγήσει ….κι εγώ δεν ξέρω που.!

4. Πολλά σχόλια αφιερώνει ο Ο.Κ. για το πώς θα βγούμε από το ευρώ. Να το πω πολύ σύντομα, σχεδόν επιγραμματικά, για να τελειώνουμε. Όλα όσα γράφονται για τον «οδικό χάρτη» της αποδέσμευσης από το ευρώ, από όλους τους αναλυτές μη εξαιρουμένου και του γράφοντα, είναι σε μεγάλο βαθμό υποθέσεις εργασίας, διότι στην πράξη θα προκύψουν σοβαρές τροποποιήσεις, με βάση τα δεδομένα της συγκεκριμένη στιγμής της αποδέσμευσης. Κατά συνέπεια όλα όσα «λεπτομερώς» λέγονται έχουν ενδεικτική σημασία. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και στη συζήτηση για την ισοτιμία, τη στιγμή της μετάβασης στο νέο νόμισμα. Αυτό που ωστόσο έχει μεγάλη σημασία είναι η διατήρηση ή μη της συγκεκριμένης ισοτιμίας. Κι εδώ ο Ο.Κ. φαίνεται να τα έχει μπερδέψει εντελώς. Ασφαλώς μπορείς να ορίσεις όποια ισοτιμία θέλεις απέναντι στα άλλα νομίσματα. Ωστόσο για να την κρατήσεις «κλειδωμένη», δεν εξαρτάται από την πολιτική βούληση της κάθε χώρας, ούτε φυσικά του Ο.Κ., αλλά από σειρά οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες και πρώτα απ’ όλα από την κατάσταση στο ισοζύγιο πληρωμών.

Αν έχεις θετικό ισοζύγιο ή απεριόριστα συναλλαγματικά αποθέματα, δεν έχεις κανένα ουσιαστικό πρόβλημα διατήρησης της ισοτιμίας. Αν όμως αντιμετωπίζεις ελλειμματικό ισοζύγιο κι έχεις περιορισμένα συναλλαγματικά αποθέματα και είσαι αναγκασμένος, είτε να προσφύγεις σε εξωτερικό δανεισμό, είτε να προσφέρεις εθνικό νόμισμα για να αγοράσεις συνάλλαγμα προκειμένου να πληρώσεις τις εισαγωγές, τότε τα πράγματα, από πλευράς ισοτιμίας, αλλάζουν. Κατά συνέπεια μόνο προσωρινά μπορούμε να μιλάμε για «κλείδωμα» της και όχι μακροπρόθεσμα. Η συναλλαγματική πολιτική είναι εργαλείο άσκησης οικονομικής πολιτικής και θα πρέπει κάθε φορά να το χρησιμοποιείς με κατάλληλο τρόπο, ώστε να διευκολύνεις την επίτευξη των γενικότερων στόχων της οικονομικής πολιτικής, η οποία προφανώς είναι αποτέλεσμα ταξικών επιλογών της εκάστοτε κυβέρνησης.

5. Ένα άλλο σημείο που εκφράζεται αρνητικά ο Ο.Κ., είναι στο ζήτημα του χρέους. Δεν του αρκεί η αναφορά για διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους στο ύψος 80%, αλλά θέλει και δικαιολόγηση. Τον παραπέμπω λοιπόν στο βιβλίο μου: «Κρίση, «απεχθές χρέος» και αθέτηση πληρωμών. Το ελληνικό δίλημμα». εκδ. «Τόπος», 2011, β’ έκδοση). Επίσης διακατέχεται από την αντίληψη, ότι την άρνηση πληρωμής του χρέους την ανακοινώνεις επίσημα και «τελειώσαμε».! Ωραίο ακούγεται αλλά δεν είναι αληθινό. Πρέπει να υπάρξει οριστική ρύθμιση του χρέους η οποία αναπόφευκτα θα είναι προϊόν συνομιλιών (τις λένε και …..«διαπραγματεύσεις» !!), ανεξάρτητα αν το επιθυμείς ή όχι. Αν οι πιστωτές σε παραπέμψουν σε διεθνή δικαστήρια τότε θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Από την άλλη οι «συνομιλίες» δε σημαίνουν ότι αναγκαστικά πρέπει να συμφωνήσεις σε ότι ζητούν οι πιστωτές.! Η Αργεντινή που προχώρησε μονομερώς σε παύση πληρωμών του χρέους, είχε στη συνέχεια για πέντε χρόνια διαπραγματεύσεις, μέχρι την οριστικοποίηση του ύψους της διαγραφής.!

Όσο για τις αναφορές του βιβλίου στις «γερμανικές επανορθώσεις», δεν συσχετίζεται με κανενός είδους «συνδιαπραγμάτευσης». Απλά αναδεικνύει το πολιτικό ζήτημα, σαν στοιχείο άσκηση πίεσης στη Γερμανία η οποία επίμονα αρνείται κάθε ιδέα «κουρέματος» του χρέους. Το αίτημα των γερμανικών επανορθώσεων, έχει ασφαλώς τη δική του αυτοτέλεια και προφανώς αφορά αποκλειστικά τις σχέσεις Ελλάδας-Γερμανίας. Κι αυτό είναι πολύ καθαρό και πάνω απ’ όλα αυτονόητο.! Κατά συνέπεια δεν καταλαβαίνω την προσπάθεια να βγάλουμε κριτική ….τραβηγμένη από τα μαλλιά.! Το ίδιο ισχύει και για το θέμα της «σεισάχθειας» στα κόκκινα δάνεια των τραπεζών, καθώς και των χρεών στο δημόσιο και στα ασφαλιστικά ταμεία. Δεν συμφωνώ με την αντίληψη του Ο.Κ. ο οποίος μιλάει για ολοσχερή διαγραφή χρεών, επιστροφή περιουσιακών στοιχείων που χάθηκαν, κά, τα οποία υπακούουν σε ένα ρηχό λαϊκισμό. Αντίθετα θεωρώ σωστό, ότι το «γενικότερο πλαίσιο» αντιμετώπισης τους, πρέπει να έχει ως βάση: α) τη διαγραφή χρεών σε λαϊκά νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα και περιουσία, β) μερική διαγραφή σε όσους έχουν υποστεί σημαντικές μειώσεις εισοδήματος λόγω κρίσης, αλλά διατηρούν ως ένα βαθμό τη δυνατότητα εξόφλησης μέρος των οφειλών και τέλος, γ) όλοι οι «έχοντες» θα πρέπει να εξοφλήσουν τις υποχρεώσεις τους, διότι δεν είναι κοινωνικά δίκαιο να «βγάζουμε λάδι» όσους μπορούν, αλλά δολίως αρνούνται να πληρώσουν.!

6. Θα αναφερθώ τέλος σε ένα ακόμα σημείο των σχολίων του Ο.Κ. που έχει ιδιαίτερη σημασία. Αφορά τη σωστή κατανόηση ζητημάτων «στρατηγικής και τακτικής» του λαϊκού κινήματος, στην προσπάθεια απαλλαγής της χώρας από την ευρω-συστημική επικυριαρχία και το άνοιγμα του δρόμου σε μια φιλολαϊκή έξοδο από την κρίση. Κατά τον Ο.Κ., η αποδέσμευση από ευρωζώνη και την ΕΕ, πρέπει να γίνει ταυτόχρονα. Αντίθετα όσοι μιλούν για άμεση αποδέσμευση από την ευρωζώνη με προοπτική αποδέσμευσης και από την ΕΕ, αλλά τη λήψη τελικής απόφασης από τον ελληνικό λαό μέσω δημοψηφίσματος, η θέση τους θεωρείται «μεσοβέζικη», ότι διαπνέονται από «περίεργες ισορροπίες, εσωκομματικές και άλλες».! Και πάλι εδώ διακρίνουμε πρακτικές δημιουργίας καχυποψιών και ελλείματος αξιοπιστίας στην ανάλυση του συγγραφέα.!

Χρειάζεται να τονίσουμε, ότι η ταυτόχρονη ή μη αποδέσμευση, δεν είναι στην ουσία ζήτημα «στρατηγικής» αλλά «τακτικής». Στόχος της ριζοσπαστικής αριστεράς, είναι η υπέρβαση όχι μόνο της ευρωζώνης και της ΕΕ, αλλά του καπιταλιστικού συστήματος και άνοιγμα του δρόμου στη σοσιαλιστική προοπτική. Η προβολή του στόχου της αποδέσμευσης από την ευρωζώνη, γίνεται διότι αποτελεί προϋπόθεση ανατροπής των Μνημονίων, κάτι το οποίο κατανοεί και αποδέχεται όλο και μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο που σε πρόσφατη δημοσκόπηση της ALCO, στο ερώτημα: «είσθε ικανοποιημένοι από το ευρώ ή πιστεύεται ότι τα πράγματα θα ήταν καλύτερα με τη δραχμή», το 42,5% τάσσεται υπέρ της δραχμής και το 45,5% υπέρ του ευρώ, ενώ το 12% δεν απαντά». Πριν ένα χρόνο, υπέρ της δραχμής ήταν περίπου 30%. Αντίθετα στο ερώτημα «θέλετε να διαλυθεί η ΕΕ», το 72% απαντά όχι και μόνο το 26% απαντά ναι.!

Κατά συνέπεια, η πίεση του λαϊκού κινήματος πρέπει να κατευθύνεται στο ασθενέστερο σημείο (αδύναμο κρίκο), που με το σπάσιμο του ανοίγει ο δρόμος για ριζικότερες αλλαγές. Τα αίτημα για αποδέσμευση από την ευρωζώνη, διευκολύνει τη συγκέντρωση ευρύτερων κοινωνικών δυνάμεων που κατανοούν την ανάγκη κατάργησης των μνημονίων, αλλά δεν είναι ακόμα έτοιμοι να δεχτούν την αποδέσμευση από την ΕΕ. Το πρώτο θα λέγαμε ότι είναι «αίτημα άμεσης πάλης», ενώ το δεύτερο «αίτημα ζύμωσης» (πολιτικής ωρίμανσης). Οι όποιες παρεμβάσεις, εμπόδια και εκβιασμοί προκύψουν από τις εγχώριες και τις υπερεθνικές ελίτ, θα πρέπει μια αριστερή-αντιμνημονιακή κυβέρνηση να είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσει αποφασιστικά. Γιαυτό η πρόταση για αποδέσμευση από την ΕΕ συνδέεται με τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, για να είναι πιο ισχυρό το μέτωπο ανατροπής.!

Ασφαλώς η έξοδος από την ΕΕ μπορεί να γίνει και με απόφαση της κυβέρνησης, όπως άλλωστε έγινε και κατά την ένταξη της χώρας στην ΕΕ. Ωστόσο από δημοκρατική άποψη έχει μεγάλη σημασία η επιλογή να είναι αποτέλεσμα της δεδηλωμένης πλειοψηφίας του λαού, όπως άλλωστε ήταν το αίτημα, αλλά δεν έγινε δεκτό, στην απόφαση ένταξης στην ΕΕ. Όμως ούτε το θέμα του δημοψηφίσματος πρέπει να το βλέπουμε δογματικά. Στην πορεία του αγώνα για την έξοδο από την ευρωζώνη, είναι βέβαιο ότι θα αλλάξουν οι πολιτικές διαθέσεις και οι πολιτικοί συσχετισμοί και το αίτημα εξόδου από την ΕΕ μπορεί από «αίτημα ζύμωσης» να γίνει «αίτημα πάλης». Αυτή η προσέγγιση δεν είναι έκφραση καιροσκοπισμού, ούτε ταλαντεύσεων και δισταγμών, αλλά σωστής κατανόησης των ιστορικών εμπειριών της «στρατηγικής και τακτικής» των λαϊκών κινημάτων. Να τονίσουμε και πάλι, ότι ο στρατηγικός στόχος δεν είναι απλά και μόνο η έξοδος από την ευρωζώνη και την ΕΕ, αλλά η υπέρβαση του καπιταλισμού, η ριζοσπαστική αλλαγή του τρόπου παραγωγής, κατανομής και ανταλλαγής των αγαθών και διεύθυνσης της κοινωνίας, κάτι το οποίο μπορεί να μη βρίσκει σύμφωνο τον Ο.Κ., αλλά τι να κάνουμε.!!

7. Θα κλείσω την απάντηση μου ….θέτοντας ένα υποθετικό ερώτημα και θα δώσω ταυτόχρονα μια απάντηση. Από όλα τα σχόλια και τις κριτικές επισημάνσεις του Ο.Κ., δεν θεωρώ κάποιο στοιχείο που να είναι βάσιμο; Σε κάθε βιβλίο μπορεί κάποιος να βρει πτυχές να κάνει κριτική. Και στο συγκεκριμένο βιβλίο πιστεύουμε ότι θα μπορούσαν ορισμένα σημεία να αναπτυχθούν περισσότερο, σε σημεία άλλα να προσεχτούν οι διατυπώσεις, να γίνουν αναφορές σε περισσότερα θέματα, κά. Κατά συνέπεια δεν ισχυριζόμαστε ότι το βιβλίο είναι «τέλειο» και δεν μπορούσε να γίνει καλύτερο. Αυτόν το στόχο άλλωστε είχε και η βελτιωμένη επανέκδοση του. Για παράδειγμα στην αρχική έκδοση, γινόταν λόγος για χρήση με ηλεκτρονική σήμανση, των κυκλοφορούντων χαρτονομισμάτων ευρώ, προκειμένου να διευκολυνθούν οι συναλλαγές, θεωρώντας ότι η ΕΚΤ δεν θα αμφισβητούσε την εγκυρότητα των χαρτονομισμάτων. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι η ΕΚΤ θα τα χαρακτηρίσει άκυρα, όπως σωστά επισημαίνει και ο Ο.Κ. Γιαυτό ήδη στην τελευταία, νεότερη έκδοση του βιβλίου (σελ. 53, 54), σημειώνουμε ότι για τη διευκόλυνση των συναλλαγών κατά την αρχική φάση της μετάβασης, «θα μπορούσε να γίνει χρήση των υπαρχόντων χαρτονομισμάτων σε ευρώ», ενώ η ανταλλαγή τους με νέο εθνικό νόμισμα «θα αυξήσει τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας», κά.

Συνολικά τα σχόλια και οι κριτικές παρατηρήσεις του Ο.Κ. στα κρίσιμα ζητήματα του βιβλίου, δεν φέρνουν δυστυχώς κανένα γόνιμο στοιχείο, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει συμβολή στη διερεύνηση επίμαχων ζητημάτων αποτίναξης της ευρωζωνικής επικυριαρχίας και άνοιγμα του δρόμου για έξοδο από την κρίση σε φιλολαϊκή-προοδευτική κατεύθυνση. Ας ευχηθούμε ότι τα επικριτικά σχόλια και η απάντηση τους αποτελούν την απαρχή ενός γονιμότερου μελλοντικού διαλόγου.!