Ο Τζάμπας και η κρίση

της Μαριάννας Τζιαντζή

Στην εποχή της κρίσης ο τζαμπατζής, ένας αναγνωρίσιμος τύπος της μυθοπλασίας και της ζωής, παίρνει άλλες διαστάσεις.

Μετά τον Αγαπούλα και τον Ομορφάντρα, μετά τον Τυχαίο-Δεν-Νομίζω κ.λπ., ένας άλλος χαρακτήρας μιας τηλεοπτικής διαφήμισης γίνεται αντικείμενο του ποπ δημόσιου διαλόγου. Είναι ο Τζάμπας (μετά ή άνευ μαμάς), πρωταγωνιστής σε μια σειρά διαφημίσεων μιας αλυσίδας καταστημάτων ηλεκτρικών ειδών. Στα πολυάριθμα σποτ, που προβάλλονται εδώ και αρκετούς μήνες, παρουσιάζονται τα εκτός του καταστήματος κατορθώματά του, ενώ στον επίλογο βλέπουμε την Έξοδο του Θριάμβου του από τη γη της καταναλωτικής επαγγελίας.

Ίσως πρόκειται για την πιο επιτυχημένη διαφήμιση της χρονιάς. Όχι επειδή είναι άσχημη, αλλά ...
γιατί είναι ηθελημένα άσχημη και χοντροκομμένη ώστε να μην περνά απαρατήρητη. Προκειμένου να αποκτήσουν ένα μικρής αξίας αγαθό χωρίς να πληρώσουν, ο Τζάμπας και η μαμά του κάνουν διάφορες χαζές μικροαπατεωνιές, που όχι μόνο δεν είναι χαριτωμένες αλλά κάποτε γίνονται και σιχαμερές. Π.χ., η μαμά βγάζει τη μασέλα της και την ακουμπά στην εφημερίδα ενός καλοντυμένου κυρίου, εκείνος απομακρύνεται αηδιασμένος αφήνοντας την εφημερίδα στο παγκάκι κι έτσι εκείνη αποκτά τζάμπα υλικό ανάγνωσης για τον γιόκα της.

Όπως έχει γίνει πια ο κανόνας, το ίδιο το διαφημιζόμενο προϊόν περνά σε δεύτερη μοίρα. Σημασία έχει η ιστορία, το storytelling. Κι εδώ η ιστορία μάς επιτρέπει να πάρουμε θέση -κάτι που δεν είναι εξίσου εύκολο για τα μεγάλα ζητήματα όπως είναι το χρέος, το κούρεμα, η επαναγορά ομολόγων κ.λπ.

Είναι κοινοτοπία το να πούμε ότι τα σποτ αυτά προβάλλουν μια απεχθή εικόνα του Ελληνα και της τρίτης ηλικίας. Ο τηλεθεατής δεν ταυτίζεται με τον τηλετζαμπατζή, όμως αντιδρά και επομένως το διαφημιστικό κόνσεπτ έχει πετύχει. Όμως μεγαλύτερη σημασία από τις πράξεις του Τζάμπα έχει το ιστορικό τους φόντο. Ο τύπος αυτός δεν κλέβει το κράτος, δεν σφετερίζεται κάποιο δημόσιο αγαθό, απλώς πίνει φτηνό κρασί στην υγειά των κορόιδων. Δεν ξεπαστρεύει τα δεντράκια της γειτονιάς του ώστε να έχει ξύλα για το τζάκι του, δεν είναι ο τροφοσυλλέκτης των κάδων απορριμμάτων και της λαϊκής αγοράς, δεν προμηθεύεται μισοληγμένα τρόφιμα, δεν πηγαίνει στο κοινωνικό παντοπωλείο και στα συσσίτια. Επινοεί τις δικές του πατέντες για να περνά καλά, σύμφωνα με το στερεότυπο του αθάνατου πολυμήχανου Έλληνα.

Ο τζαμπατζής υπήρχε και προ κρίσης. Είναι αυτός που δέχεται να τον κερνούν οι άλλοι, όμως ο ίδιος δεν κερνά ποτέ. Ήταν εκείνες οι μαυροφορεμένες γυναίκες που κάποτε στήνονταν στην εκκλησία για να πάρουν μπομπονιέρα από το πανέρι δίχως να έχουν συγγενική ή φιλική σχέση με τη νύφη ή τον γαμπρό. Ήταν εκείνες οι οικογένειες που έκαναν Πάσχα στα στρατόπεδα για το τζάμπα αρνί ή εκείνοι που πήγαιναν σε εγκαίνια καταστημάτων ή παρουσιάσεις βιβλίων για να τσιμπήσουν κάτι από τον μπουφέ.

Αμαυρώνει ο Τζάμπας την εικόνα του Έλληνα; Αλίμονο αν η διαφήμιση είχε τη δύναμη να μας αμαυρώσει ή να μας εξυψώσει, αλίμονο αν προσδοκούσαμε το δεύτερο. Το μόνο κακό που βλέπω είναι ότι οι διαφημίσεις αυτές μας συμφιλιώνουν με την κακομοιριά που εμφανίζεται σαν αναμενόμενη στάση σε δύσκολους καιρούς. Από την άλλη, ο Τζάμπας προκαλεί και κάποια ανακούφιση, όπως συμβαίνει με τους επαίτες που μας πολιορκούν στους δημόσιους χώρους. Μας παρηγορεί η σκέψη ότι εμείς τουλάχιστον κρατάμε την αξιοπρέπειά μας, δεν γελοιοποιούμαστε για να εξασφαλίσουμε το τζάμπα.