Οικονομία και Φυσική: Κοινοί τόποι

Αν καθίσετε και το καλοσκεφτείτε, η Οικονομία και η Φυσική έχουν κάποια βασικά σημεία κοινά. Τόσο η πρώτη στο σύνολό της, όσο και η δεύτερη σε κάποιους σημαντικούς της κλάδους, βρίσκονται αντιμέτωπες με το πρόβλημα του πώς θα περιγράψουν στο παρόν και πώς θα προβλέψουν στο μέλλον τη συμπεριφορά και τις ιδιότητες ενός συνόλου ανθρώπων που συναλλάσσονται στη μια περίπτωση, και ενός συνόλου ατόμων ή μορίων που κινούνται, στην άλλη.

Η Φυσική, με τα μαθηματικά από δίπλα, καταπιάστηκε με το πρόβλημα ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν ο James Clerk Maxwell το 1859 θεμελίωνε τον πρώτο που είχε ποτέ διατυπωθεί νόμο της στατιστικής μηχανικής, ο οποίος και αφορούσε την παραγωγή μακροσκοπικών μεγεθών, όπως η πίεση και η θερμοκρασία από την κατανομή μικροσκοπικών ποσοτήτων, όπως οι ταχύτητες ενός μεγάλου αριθμού ατόμων ή μορίων. Πέρα του ότι μας άφησε κληρονομιά τις βασικές εξισώσεις...
του ηλεκτρομαγνητισμού, που φέρουν τ’ όνομά του, ο Maxwell συνέβαλε μαζί με τον Boltzmann και στη γνωστή στατιστική Maxwell-Boltzmann, η οποία εφαρμόζεται έκτοτε σε ιδανικά αέρια κοντά στη θερμοδυναμική ισορροπία. Ως ιδανικά δε, θεωρούνται τα σωματίδια εκείνα τα οποία κινούνται ελεύθερα και χωρίς ν’ αλληλεπιδρούν, παρά μονάχα τη στιγμή της κρούσης, κατά την οποία ανταλλάσσουν μόνο ορμή και κινητική ενέργεια.

Ας πάμε τώρα και στην άλλη μεριά, στην Οικονομία. Όταν θέλησε ν’ αναβαθμιστεί και να πετάξει από πάνω της τη «ρετσινιά» της κοινωνικής επιστήμης, στράφηκε πού αλλού, στη Φυσική, η οποία από παλιά είχε μέθοδο, έπαιζε τα μαθηματικά στα δάχτυλα, και έχαιρε γι αυτό μεγάλης εκτίμησης.

Δεν γνωρίζω αν ο William Stanley Jevons, οικονομολόγος και λογικός φιλόσοφος, είχε έρθει ποτέ σε επαφή με τον Maxwell, (αν και κανονικά θα έπρεπε, μιας και αμφότεροι έζησαν την ίδια ακριβώς περίοδο, ήταν μάλιστα και κοντοχωριανοί, από το Λίβερπουλ ο πρώτος, από το Εδιμβούργο ο δεύτερος), αλλά όταν ο Jevons δημοσίευσε το 1862 το άρθρο «A General Mathematical Theory of Political Economy», ήταν φανερό ότι είχε περιλάβει στη θεωρία του πολλές από τις βασικές ιδέες της στατιστικής του Maxwell, δημοσιευμένης, τρία μόλις χρόνια πριν. 

Οι προϋποθέσεις που έβαζε ο Jevons στο μοντέλο του ήταν η «ισορροπία», η «ανεξαρτησία» των υποκειμένων, ο «ατομικισμός», η «μεγιστοποίηση της ωφέλειας», η «ελεύθερη αγορά», κ.ά. έννοιες, οι οποίες πέρα από τη συνάφειά τους με τους ιδεολογικούς πυλώνες του θάλλοντος κατά την περίοδο αυτή καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, απλοποιούσαν ταυτόχρονα κατά πολύ τη μαθηματική αναπαράσταση του μικρο-οικονομικού γίγνεσθαι. Ωστόσο, ο Marx, συγκαιρινός και εν μέρει συντοπίτης των προηγουμένων, είχε υιοθετήσει άλλη γραμμή, χωρίς να χρειαστεί να ξεπατικώσει κάποια στοιχειώδη φυσική θεωρία.

Ο Jevons, μαζί με τους Walras και Pareto θεωρείται ο εισηγητής των νεοκλασικών οικονομικών, μιας θεωρίας, η σημασία της οποίας φαίνεται από το γεγονός ότι έχοντας φτάσει μέχρι τις μέρες μας, καθορίζει σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής των κρατών, και του δικού μας βεβαίως.

Τόσο ο Maxwell όσο και ο Jevons et al., προϋποθέτουν ένα κλειστό,  σε ισορροπία και χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις, σύστημα πολλών σωμάτων, (άνθρωποι στο ένα, εξιδανικευμένα άτομα/μόρια στο άλλο), απ’ όπου απουσιάζει κάθε εσωτερική αλληλεπίδραση, (ανεξαρτησία των οικονομικών δρώντων στο ένα, ελαστικές κρούσεις στο άλλο). Επιπλέον, εκεί όπου η θεωρία Maxwell καταλήγει στον προσδιορισμό μιας μακροσκοπικής και αντιπροσωπευτικής του συστήματος ποσότητα, της Θερμοκρασίας, η θεωρία Jevons, καταλήγει στην Τιμή, που αποτελεί και τον θεμέλιο λίθο των νεοκλασικών οικονομικών.

Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς κατέστη δυνατόν θεωρίες, έστω και πρωτόλειες, που απευθύνονται η μια σε έμψυχες και η άλλη σε άψυχες οντότητες,  να έχουν θεμελιωθεί στις ίδιες πάνω-κάτω βασικές αρχές, με την οικονομική να παραβλέπει τον κοινωνικό παράγοντα και την ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά. Έκτοτε, βέβαια, κύλησε πολύ νερό στ' αυλάκι, αλλά όσον αφορά τη νεοκλασσική θεωρία, παρά τις περίτεχνες μαθηματικές αποφύσεις που απέκτησε στο χρόνο, λίγο απομακρύνθηκε από τις βασικές αρχές που περιγράψαμε προηγουμένως.

Αν λοιπόν, διαπιστώνετε κάτι τις το αφύσικο και απάνθρωπο στις τωρινές οικονομικές πολιτικές, τώρα γνωρίζετε την πηγή τους. Ένα σύνολο από ξέμπαρκα,  ιδανικά άτομα, είχαν στο νου τους, και όχι ανθρώπους.  

από το "CYNICAL"