Η διάβρωση της ελληνικής διατροφής σήμερα. Το δυτικό πρότυπο, οι συνέπειες, τα λάθη και οι λύσεις

Γράφει ο Γιαγκίδης Γιώργος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος

Η διατροφή και τρόπος ζωής ενός πληθυσμού διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση του, όπως επίσης στη συνολική υγεία και οικονομία της χώρας. Σήμερα θα δούμε αναλυτικά και σύντομα όλους τους επιμέρους παράγοντες που συμβάλουν επί του θέματος.

Το δυτικό πρότυπο

Στις 4 περίπου τελευταίες δεκαετίες έχει υιοθετηθεί το δυτικό πρότυπο (αμερικάνικο) ως διατροφή, αλλά και τρόπος ζωής από τον ελληνικό πληθυσμό.

Αυτό διακρίνεται από καθιστική ζωή και ελάχιστη φυσική δραστηριότητα, κατανάλωση επεξεργασμών τροφίμων, άφθονα λιπαρά (κορεσμένα και trans), απλοί υδατάνθρακες (ζάχαρη), αλάτι και πρόσθετα τροφίμων (συντηρητικά, χρωστικές κ.α).

Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή δηλαδή, ολοένα και σβήνει από την ελληνική λαϊκή συνείδηση, παρόλα τα ευεργετικά και μοναδικά οφέλη της.

Η Ελλάδα που αλλάζει

Επί των ημερών μας η Ελλάδα ακροβατεί μεταξύ των πρώτων θέσεων στην παχυσαρκία ενηλίκων στην Ευρώπη, με αυτή την τάση να αποτελεί ανοδική (2 στους 10 παχύσαρκοι και 7 στους 10 με μη φυσιολογικό υψηλό βάρος).

Επιπρόσθετα η χώρα κρατά την 1^η θέση στην παιδική παχυσαρκία στην Ε.Ε. Εκτιμήσεις καταγράφουν πως το 2025 στην Ελλάδα θα υπάρχουν 480.000 υπέρβαρα-παχύσαρκα παιδιά.

Τα σύγχρονα δεδομένα τονίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα από το 2010, παράλληλα με άλλους παράγοντες, όπως η ελλιπής διατροφική παιδεία.

Τρόπος ζωής

Πλάι στην διατροφή, διαδραματίζει ένα σπουδαίο ρόλο στον άξονα της υγείας συνολικά. Περιλαμβάνει τη σωματική άσκηση, την καθιστική ζωή, το κάπνισμα, την κοινωνικότητα, το περιβάλλον διαβίωσης κ.α. Η κατάπτωση του οδηγεί σε δυσχερείς συνέπειες επί της ψυχικής και σωματικής υγείας του ανθρώπου.

Στην Ελλάδα της περιόδου λιτότητας, οι περισσότεροι δυνητικοί παράγοντες σημειώνουν αύξηση (κάπνισμα, κατάθλιψη, καθιστική ζωή π.χ) με κυρίαρχο την αύξηση του άγχους και μείωση ελεύθερο χρόνου (διάθεση, χόμπι κ.α)

Διατροφή

Η Ελλάδα μέχρι την δεκαετία του ΄70 τηρούσε σε σημαντικό βαθμό τη μεσογειακή – κρητική διατροφή. Αργότερα άρχισε να εισβάλει ο δυτικός τρόπος διατροφής με σταθερό ρυθμό, για να κορυφωθεί σήμερα.

Συγκεκριμένα η κατανάλωση ψωμιού, πατάτας, φρούτων και αυγών έχει μειωθεί, ενώ αντίθετα έχει αυξηθεί η κατανάλωση κρέατος, ψαριού, τυριού, γλυκών και αλκοολούχων ποτών.

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα υπερέχουν σημαντικά των νωπών.

Οδηγεί με στατιστική ακρίβεια στο μεταβολικό σύνδρομο, την παχυσαρκία, τον σακχαρώδη διαβήτη, τα καρδιαγγειακά προβλήματα και συμβάλλει σημαντικά στον καρκίνο. Η οικονομική κρίση ολοένα και δρα αρνητικά στη διατροφή των Ελλήνων.

Κορεσμένα και trans λιπαρά

Η σημαντικότερη παράμετρος του δυτικού τρόπου διατροφής.

Σε αυξημένη κατανάλωση, τόσο τα κορεσμένα και trans λίπη οδηγούν στην πτώση τηςHDL λιποπρωτεϊνης (καλή) και αύξηση της LDL (κακή), οδηγώντας σε βάθος χρόνου σε καρδιαγγειακές θανατηφόρες παθήσεις (π.χ έμφραγμα μυοκαρδίου), την 1^η αιτία θανάτου παγκοσμίως.

Τα trans λιπαρά πάλι, επιπρόσθετα δίδουν στον οργανισμό ελεύθερες ρίζες, οι οποίες περιπλέκονται ενεργά με τον Σ. Διαβήτη ΙΙ, καρκίνο, πρόωρη γήρανση κ.α.

• Πηγές κορεσμένων λιπαρών: Κόκκινο κρέας – αλλαντικά, βούτυρο, γλυκά.

• Πηγές trans λιπαρών: Μαργαρίνες, πολυακόρεστα λάδια (σπορέλαιο π.χ) επεξεργασμένα σε υψηλές θερμοκρασίες, πατατάκια και γλυκά.

Απλοί υδατάνθρακες

Καλούνται οι απλούστεροι υδατάνθρακες, τύπου ζάχαρης, οι οποίοι πέπτονται ευκολότερα και έχουν πιο δυσχερή επίδραση στο σάκχαρο το αίματος μας, με ευθύνη στην παχυσαρκία, το Σ. Διαβήτη ΙΙ και τα καρδιαγγειακά προβλήματα κυριώτερα.

Τα τρόφιμα στο δυτικό πρότυπο διατροφής είναι πλούσια σε αυτούς (αναψυκτικά, γλυκά, αρτοσκευάσματα κ.α). Η υψηλή θερμική επεξεργασία των τροφίμων μετατρέπει τους πιο σύνθετους (όπως το άμυλο) σε απλούστερους, όπως με τις ψητές πατάτες. Επίσης πολλά υδατανθρακικά τρόφιμα (πατατάκια & μπισκότα) είναι επεξεργασμένα με πολυακόρεστα λάδια, παρέχοντας πολλές άχρηστες θερμίδες και trans λιπαρά.

Αλάτι

Ευθύνεται κυρίως για την αρτηριακή υπέρταση και την κατακράτηση υγρών σε υπερκατανάλωση (προσθέτουμε       1 κοφτή κουταλιά του γλυκού αλάτι στο φαγητό). Υπάρχει ως ΄΄κρυφό΄΄ και σε μεγάλες ποσότητες σε τροφές, όπως γλυκά, ψωμί και ορισμένα δημητριακά.

Οι Έλληνες το υπερκαταναλώνουν συστηματικά, καθώς βλέπουμε τα υψηλά ποσοστά υπέρτασης ( >20% μέχρι το 2012 ).

Μαζί με τα κορεσμένα-trans λιπαρά και τους απλούστερους υδατάνθρακες, συνθέτει μια παθογενή τριάδα.

Ελεύθερες ρίζες

Ένα πρόβλημα που ταλανίζει τους ειδικούς υγείας σήμερα. Είναι ουσίες με ασύζευκτο ηλεκτρόνιο, οι οποίες το ΄΄κλέβουν΄΄    από άλλες, προκαλώντας αστάθεια στον οργανισμό.

Πρωθούν τον καρκίνο, το Σ. Διαβήτη ΙΙ, τα καρδιαγγειακά προβλήματα, τη γήρανση κ.α. Τις συναντάμε κυρίως στις μαργαρίνες, τα παραψημένα–τηγανισμένα προϊόντα με το χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα καψίματος (ψητό κρέας π.χ), τα επεξεργασμένα σνακ & γλυκά, όπως μπισκότα, τυρόπιτες και πατατάκια.

Εξουδετερώνονται από τα αντιοξειδωτικά, όπως πολλές βιταμίνες και ινχοστοιχεία σε φρούτα, λαχανικά, βότανα, χόρτα κ.α.

Ψυχολογία

Ο παράγοντας αυτός σχετίζεται τις διατροφικές επιλογές, τον τρόπο ζωής, την ορμονική κατάσταση, όπως επίσης με την υγεία και γίνεται αντιληπτότερος εντός ελληνικής κρίσης. Σε καταστάσεις στρες απελευθερώνεται η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη, οι οποίες συνολίκα αυξάνουν τη γλυκαιμία και την εναπόθεση λιπώδους ιστού. Σε καταστάσεις χαράς (γέλιο, γυμναστική κ.α) απελευθερώνονται οι ενδορφίνες με πολλή θετική δράση, ωστόσο είναι μειωμένες σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση.

Η ψυχολογία συνδέεται με τη συναισθηματική διατροφή, δηλαδή το ΄΄ξέσπασμα μέσω της διατροφής΄΄ μέχρι και με βουλιμικά επεισόδια. Αντίθετα, με καλή διάθεση μπορούμε να έχουμε μια καλύτερη διατροφή.

Διατροφή & ωράριο

Η ανεργία και κακή οικονομική κατάσταση στη χώρα μας οδηγούν σε εργασία με υπερβολική προσύλωση και πίεση, δίχως έστω να τηρείται κάποιο μικρογεύμα.

Απότελεσμα αυτών, ένα ΄΄λουκούλειο΄΄ νυκτερινό γεύμα, για την κάλυψη της όρεξης και των αναγκών. Επίσης τα νυκτερινά ωράρια πολλών εργασιών (νυκτοφύλακας π.χ) συμβάλουν στα νυκτερινά γεύματα.

Ωστόσο η διατροφή αργά το βράδυ έχει δυσμενές αντίκτυπο στην υγεία, καθώς πολλοί παράγοντες, όπως η ορμονική κατάσταση(κορτιζόλη), αλλάζει τότε, ενώ η ενδελεχής σίτηση με αυτόν τον τρόπο προκαλεί αλλαγές χρόνειες.

Τρόφιμα χαμηλής θρεπτικής αξίας ΄΄κενές θερμίδες΄΄

Καλούνται τα τρόφιμα που παρέχουν ελάχιστα θρεπτικά συστατικά, ωστόσο αποδίδουν άφθονες θερμίδες. Είναι μια δημοφιλής κατηγορία τροφίμων στην δυτική διατροφή. Παράδειγμα ΄΄κενών θερμίδων΄΄ είναι ένα κομμάτι πάστας, ένα αναψυκτικό και τοhot dog.

Αντιθέτως τρόφιμα υψηλής θρεπτικής αξίας,  (λίγες θερμίδες – πολλά Θ.Σ) είναι τα φρούτα, τα βότανα και τα λαχανικά, όπως παραδείγματος χάριν μια σαλάτα άγριων χόρτων.

Κρουασάν. Τρόφιμο κενών θερμίδων με υψηλά ποσοστά κορεσμένων και τρανς λιπαρών, σακχάρων και αλατιού.

Παράγοντες προσαρμογής στο δυτικό πρότυπο – η ραγδαία αύξηση σήμερα

• Οικονομική κρίση – ακραία λιτότητα
• Πρότυπα (ΜΜΕ, Stars, διαφημίσεις, εμπόριο κ.α)
• Ωράρια – μειωμένος ελεύθερος χρόνος
• Άγχος – κατάθλιψη
• Ελλειματική διατροφική παιδεία
• Μαζική αποκόλληση από τη φύση και το σχετικό τρόπο ζωής

Στοιχεία

• 21,4 % του ελληνικού πληθυσμού βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας (ΕΛΣΤΑΤ, 2016)
• H Unicef αναφέρει ότι τα παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας & κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα ανέρχονταν το 2012 σε 000 (35,4%).
• >60% των Ελλήνων είναι παχύσαρκοι & υπέρβαροι.
• Ο επιπολασμός της κατάθλιψης από το 2008 μέχρι το 2011 τριπλασιάστηκε.
• Η κατανάλωση κρέατος από τη δεκαετία του ΄60 αυξήθηκε στο 260% (Yale, 2017).
• Η διατροφή είναι πλήρης κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων, με ένα 25% περίπου μη επεξεργασμένων.
• Η ελληνική υγειονομική περίθαλψη είναι μια ανθρωπιστική κρίση που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Χ. Οικονόμου, PHD).

Συμπεράσματα

Τα νοικοκυριά αποδίδουν ολοένα και λιγότερα χρήματα για τη σίτιση τους, προκειμένου να καλύψουν ληξιπρόθεσμες οφειλές. Υιοθετούνται λανθασμένες συμπεριφορές διατροφής (ꜛfast food & δυτικό πρότυπο), με αποτέλεσμα να προωθείται η αύξηση βάρους.

Η οικονομική κατάσταση λοιπόν συνδέεται με την διατροφική επάρκεια, θετικά & αρνητικά. Τα παραπάνω αντανακλώνται στους δείκτες υγείας, οι οποίοι συνεχώς χειροτερεύουν στη χώρα μας.

Η μόνη βεβαιότητα πως τα παραπάνω θα δυσχεραίνονται  αυξημένα όσο παραμένει παρόμοιο το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται η Ελλάδα (Μη βιώσιμο χρέος, συνεχής λιτότητα, ελλειμματική διατροφική παιδεία, ευρωπαϊκή ανισότητα κ.α)

Μεσογειακή διατροφή και τρόπος ζωής

Σαφές όσο ποτέ άλλωτε η ανάγκη επιστροφής στις διατροφικές ρίζες μας. Η μεσογειακή διατροφή στηρίζεται σε μια συχνή κατανάλωση δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, βότανων και άγριων χόρτων.

Μετριασμένα καταναλώνονται τα γαλακτοκομικά, αβγά, όσπρια, πατάτες, λευκό κρέας και ψάρια. Περιορισμός υπάρχει κυρίως στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος και γλυκών (λίγες φορές το μήνα). Έχει αποδειχθεί πως έχει τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από τα καρδιαγγειακά νοσήματα από το ΣΥΝΟΛΟ των διατροφών στον κόσμο.

Βοηθά στην πρόληψη καρκίνου (κυρίως παχέος εντέρου), Σ. Διαβήτη, νευροεκφυλιστικών νοσημάτων, οστεοπόρωσης  και γενικά στα περισσότερα γνωστά νοσήματα, όπως επίσης στην αντιμετώπιση τους σε κάποιο βαθμό (Τα Ω-3 της Μ. Διατροφής βοηθούν στις φλεγμονώδους νόσους τύπου αρθρίτιδας).

Είναι μια οικονομική διατροφή και πλήρως ενσωματωμένη στη χώρα μας και το περιβάλλον της.

Αλλοι παράμετροι

• Αύξηση της χαμηλής ελληνικής διατροφικής παιδείας (ημερίδες, σχολικά μαθήματα, διαιτολόγος στην τάξη κ.α).
• Στηρίζεται μονάχα σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, με το κράτος απέχον.
• Εκστρατεία προώθησης ευεργετικών διατροφικών προϊόντων.
• Ανακατάταξη φορολογίας σε ανθυγιεινές τροφές & υγιεινές για ελάφρυνση των τελευταίων και επιβάρυνση των πρώτων.
• Βοήθεια στον Έλληνα αγροτοπαραγωγό για καλύτερη και ευκολότερη παροχή υγιεινών φυτικών προϊόντων.
• Παράλληλα οικονομική και υγειονομική πολιτική υπέρ του πολίτη για την καλύτερη διατροφική επιλογή.

Να σταθεί η χώρα μας στα πόδια της σε όλους τους τομείς.

Συνοπτική Βιβλιογραφία

• Foscolou, S. Tyrovolas et al, The Impact of the Financial Crisis on Lifestyle Health Determinants Among Older Adults Living in the Mediterranean Region: The Multinational MEDIS Study, 2015.
• Manios, Μ. Hatzis, Evaluation of a Health and Nutrition Education Program in Primary School Children of Crete over a Three-Year Period, 1999.
• Thompson, Impact of the Financial and Economic Crisis on Nutrition – Policy and Programme Response, 2010.
• Γ. Γιαγκίδης, Κ Μούντανος, Β. Χατζή, Β. Ζαφειρόπουλος, Μελέτη Ενδοκυττάριου Υγρού και Ανάπτυξης σε Παιδιά ηλικίας 8 – 11 ετών, 2015.

Πηγή: euzhn16, μέσω http://teleytaiaexodos.blogspot.gr/